O’simlik to‘qimalari. To’qimalar Tuzilish va funksiyalari

O‘tkazuvchi to‘qimalar
O’simliklar suvdan quruqlikka chiqib, tuproqqa o‘rnashib quruqlikka moslashish davridan boshlab, ularda o‘tkazuvchi to‘qimalar paydo bo‘lgan. O‘simliklar tuproqdan va havodan oziqlanganligi sababli ularni tanasida o‘tkazuvchi to‘qimalar yuzaga keladi.

O‘simlik organlarida uzluksiz ravishda moddalarning harakati va taqsimoti bo‘lib turadi. Suv va unda erigan mineral moddalar ildiz orqali shimib olinib poya va bargga uzatiladi. Bu yuqoriga ko‘tariluvchi yoki chiquvchi oqim deyiladi. Fotosintez natijasida barglarda hosil bo‘lgan plastik moddalar poya va u orqali ildiz tomon harakat qiladi va o‘simliklarning butun tirik organlariga aylanadi. Shu moddalarning bir qismi zaxira modda sifatida to‘planadi. Bu pastga tushuvchi oqim deyiladi.

Mazkur moddalarning harakati o‘tkazuvchi to’qimalar ishtirokida bo‘ladi. O‘tkazuvchi to‘qima hujayralari cho‘ziq, ancha kengaygan naycha shaklida bo‘ladi. Tuzilishi va funksiyasiga ko‘ra ular traxeidlar va traxeyalar hamda elaksimon naylarga bo‘linadi.

Traxeidlar va traxeyalar (naylar) orqali suv va unda erigan mineral moddalar o‘tib turadi.

Elaksimon yoki to’rsimon naylar va uning yo‘ldosh hujayralari orqali esa assimilyatsiya mahsuloti, plastik moddalar harakatlanadi.

Suv va organik moddalarning o‘tib turishida o‘tkazuvchi to‘qima hujayralari devorlarida joylashgan teshikchalarning ahamiyati juda katta. Bu hujayralardagi teshiklar ochiq bo‘lmasdan, ularda osmotik plastinkalar bo‘ladi. Ana shu plastinkalar orqali bir hujayradan ikkinchi hujayraga suv va boshqa moddalar shimilib turadi.

Ba’zan naylarning birlashgan ko‘ndalang qobiqlari butunlay erib ketadi va hujayralar bir-birlari bilan katta ochiq teshikka birlashadi. Bunday teshiklar oddiy perforatsiya deyiladi. Shunday naylar ham uchraydiki, ularning ko‘ndalang qobiqlari butunlay erimasdan, ularda bir nechta turli xil perforatsiyalar hosil bo‘ladi. Perforatsiyalarning joylanishi va hujayra devorlarining qalinlashishiga ko’ra to‘rsimon, halqasimon, nuqtali va narvonsimon bo’lishi mumkin.