O‘rтa maxsus, kasb-hunar тa’limi markazi

199-mashq. Hikmatli gaplarni o‘qing, so‘zlardagi yasalish hodisa­larini aniqlab, ularni izohlang.
Hayo va andisha haqida

Andishali odam yaxshilik doyasidir.

Hayo bilan andisha — qo‘sh ziynat.
Andisha — yaxshilik yo‘liga poyandoz.
Andisha — kelajak yo‘llarini munavvar etuvchi mash’ala.
Hayosiz o‘zining uyalmasligi bilan do‘stini uyaltiradi.
Andishali odam iffatli bo‘ladi.
Andishali muloqot — ulug‘lik belgisi.
Odamning hayo va andishasi — uning ko‘rkidir.
Vafo yo‘q yerda hayo yashamaydi.
Uyalish — insoniylikdan.
O‘rinsiz uyalib, maqsadni ro‘yobga chiqara olmaslik — noshudlikdir.
Uyat — boshni yerga egadi.
Andishasizlikning hosili — xijolat.


200-mashq. Matnni o‘qing. Dor so‘zi bilan bog‘liq holatda hosil bo‘la­yot­gan yangi so‘zlarga diqqat qiling, ularning yasalish o‘rinlarini izohlang.

Dor so‘zi hozirgi o‘zbek adabiy tilida quyidagi ma’nolarda ishlatiladi:

1. Arqon va yog‘ochlardan iborat dorvozlik qurilmasi. Masalan: Men dor deganda mutlaqo boshqa bir narsani ko‘z oldimga keltirgan ekanman. O‘rda ustiga qurilgan dor Toshpo‘lat dorvozchining qurilgan doriga sira ham o‘xshamasdi. (N. Safarov)
2. Kishini osib o‘ldirish uchun o‘rnatiladigan maxsus qurilma. Masalan:

Qahr ila Xabbozni bardor etar.

Dor boshina oni sangsor etar. (Durbek)

3. Kiyim quritish uchun tortiladigan arqon. Masalan:

Shoyi-shalpar ko‘ylagim yuvmay ilingan dorga,

Toleyimning yo‘qligidin yolg‘onchi bo‘ldim yorga.
(Farg‘ona xalq qo‘shiqlaridan)

4. Kiyim-boshni ilish uchun shipga parallel ravishda tortiladigan ip yoki arqon. Masalan:

Ro‘molimni olibsan,

Olib dorga solibsan.
Ro‘molim­ni berolmay,
Uvolimga qolibsan.
(Farg‘ona xalq qo‘shiqlaridan)

Eski o‘zbek tilidagi dor ma’nosi uy, hovli (masalan: «Boburnoma» da... safe dorlar tikibdurlar) va shaxs otini yasovchi qo‘shimcha -dor, chunon­chi, amaldor, jahondor, xazinador so‘zlaridagi holatlar bunga aloqador emas.