O‘rтa maxsus, kasb-hunar тa’limi markazi

201-mashq. Uyga vazifa. Matnni o‘qing, tagiga chizilgan so‘zlardagi yasalish o‘rinlariga izoh bering.

Hozirgi maymunlar ichida shimpanze o‘zining fikr ifodalash va uni tushunish borasida boshqa maymun turlaridan ajralib turadi.

Amerikalik olimlar — Uosho ismli 11 oylik maymun bolasini olib, uning intellektual, psixologik va nutq jarayonini tekshirib ko‘rishgan. Tadqiqotchilar Uosho uchun yosh bolalarga normal hisoblangan sharoit va muhit yaratganlar hamda o‘zlari doimo u bilan birga bo‘lganlar.
Uosho nutqining takomili juda sekin borgan. U besh yoshida kim? nima? qayer? kimniki? kabi so‘roqlarga 2 yoshli bola darajasida, ko‘proq imo-ishoralar bilan javob bergan. Keyinchalik ham uning fikr ifodalashda nutq­dan foydalanishi natijasiz bo‘lgan. Tadqiqotchilarning ta’kidlashiga ko‘ra, maymunlarning nutq apparati fiziologik jihatdan inson nutq appa­ratidan uzoq va nomutanosibdir. Bu borada to‘tilar ustun turadi. Lekin shim­panzeda fikrlay olish qobiliyati, intellektual xususiyatlari birmuncha yuqoridir.
Olimlar Uoshoning belgi va imo-ishora bilan fikr ifodalashini tekshir­ganlarida, u salkam uch yil ichida ingliz tilidagi 132 ta ishora belgilarini o‘rgangan va o‘rinli ishlatgan.
Uoshoning sevimli o‘yinchoqlarini yashik ichiga berkitib qo‘yganda, u «och» ishorasini ifoda etgan. Keyinchalik esa bu ishorani u yopiq eshikka nisbatan, so‘ngra esa, chanqaganda suvga nisbatan ishlatgan. Ishoraviv takomil natijasida u suv ichmoq ishorasini barmoqlarini yumib, bosh barmog‘ini yuqoriga ko‘tarib og‘ziga tomon olib kelish bilan ifoda etgan, ma’lum davr o‘tgach, bu ishora boshqa turli suyuqliklarni ichish maqsadi­ning ifodasi tarzida namoyon bo‘lgan (sut, kofe va boshq.).
Ma’lum ishoraviy belgilarni o‘zlashtirgandan 2 yil o‘tgach, Uosho 2 ishora belgisini qo‘shish orqali o‘z maqsadini ifoda eta boshlagan. «Ochish» va «ichish» dan iborat ishoraviy birikmalarni ixtiro etgan. Shimpanze muallimi bilan sayrga chiqib, oqqushni ko‘rganda beixtiyor «suyuqlik» va «qush» ishoraviy belgisini qilganligi, sovuqxonadagi yemishga «kalit — ochish — ovqat» ishoralari bilan murojaat qilganligi aytiladi.
Shunisi xarakterliki, kichik Uosho bir qancha odamlar va hayvonlar (yo‘l­bars, bo‘ri, it va boshq.) rasmlarini aralashtirib qo‘yganda, ularni odamlar va hayvonlar guruhiga ajratib, o‘zining rasmini ham insonlar guru­higa qo‘shgan.
(«Fan va turmush»dan)