Orta Aziyada qollanılg’an kalendarlar. Joba

Orta Aziyada qollanılg’an kalendarlar.
Joba:
1.Zardusht quyash kalendarı. VII a’sirde Zardusht quyash kalendarının’ reformalanıuı.
2. Xorezm quyash kalendarı. Abu Rayxon Beruniydin’ « Osor ul boqia» miynetinde Xorezm quyash kalendarı xaqqındag’ı mag’lıwmatlar.
3. Mushe kalendarı. Maxmud Qoshg’ariydin’ « Devonu lug’at at turk» miynetinde mushe kalendarı xaqqındag’ı mag’lıwmatlar.
4. XX a’sirde O’zbekstanda qollanılg’an kalendarlar.

Paydalanatug’ın a’debiyatlar:

1. Orbeli İ.A. Sinxronisticheskie tablitsı xidjrı i evropeyskogo letoschisleniya. M.-L., 1961.
2. Beruni Abu-Reyxan Tan’lamalı shıg’armalar. Xronologiya., t. 1.T.,1951.
3. Zaxidov V.P. Al-Beruni kak mıslitel // İAN, Ser. İst i fil. t. 4. 1949.№2.
4. Tolstov S.P. Beruni i ego vremya. // Vestnik AN , №4.1949.
5. Sirajdinov S.X. Matvievskaya G.P., Axmedov A. Matematika i astronomiya v rabotax Abu Rayxana Beruni. T., 1973.
6. Semenov A.A. Beruni-vıdayushiysya uchenıy srednevekovya. // Beruni-velikiy uchenıy srednevekovya. T.,1950.
7. Umarov G.Ya. Beruni, Kopernik i sovremennaya nauka. T., 1973
8. Yakubovskiy A.Yu. Vremya Avitsennı.// İzvestiya OİFAN. 1983.№3.

Zardusht quyash kalendarındag’ı ay atamaları b.e.sh V a’sirden baslap belgili bolıp,xa’zirgi ku’nge shekem İranda paydalanadı. Zardusht kalendarı 12 aydan ibarat, xa’r bir ay bolsa 30 yamasa 31 ku’nnen turadı.Jıl ba’xa’rdin’ baslanıwı menen baslanıp , 22 marta, Nawrızdın’ bayramlanıwı menen baslanadı ("jan’a ku’n") – ay atamaları to’mendegishe:

- farvadin (22 mart - 21 aprel) - "fravarti" so’zinen alınıp, Avestoda ruxlardın’ atların bildiredi;
- ordibexesht (22 aprel - 22 may) - "en’ joqarg’ı xaqıyqatlıq";
- xordad (23 may - 22 iyun) - "pu’tinlik";
- tir (23 iyun - 23 iyul) - Sirius juldızının’ atınan kelip shıqqan, parsı a’psanalarında ol jawın shaqıratug’ın juldız sanalg’an;
- amordad (24 iyul - 23 avgust) - "ma’n’gi tirishilik";
- sharivar (24 avgust - 23 sentyabr) - "qa’legen(ku’segen) imperiya";
- mexr (24 sentyabr - 23 oktyabr) - Mitra qudayının’ burmalanıp aytılıwı;
- aban (24 oktyabr - 22 noyabr) - "suwlar", sokrashenie ot "suw balası"
- azer (23 noyabr - 22 dekabr) - "ot";
- dey (23 dekabr - 21 yanvar) - "jaratıwshı";
- baxman (22yanvar - 20 fevral) - "jaqsı pikir";
- esfand (21 fevral - 21 mart) - "ila’xiy".
Derek: Malerb. M. Religii chelovechestva. - M.-Spb: "Rudomino"; "Universitetskaya kniga", 1997. - S.206.