O`quv –uslubiy qo`llanma toshkent 2012 tursunoy ziyadova

Asosiy adabiyotlar

1. Ne’matov H., Rasulov R.O’zbek tili leksikologiyasi asoslari, -T.: "O’qituvchi", 1995.
2. Ne’matov H., G’ulomov A.,Ziyodova T. O’quvchilar so’z boyligini oshirish. -T.: 1996.
3. Talim jarayonida so’z boyligini oshirishning asosiy omillari O’zbek tili"
doimiy anjumani 3 - yig’inining tezislari. -T.: 1995.
4. A. G’ulomov., H. Ne’matov Ona tili ta’limi mazmuni. –T.: 'O’qituvchi", 1995.
5. G’ulomov A., Qobilova B. Nutq o’stirish mashg’ulotlari.-T.: O’qituvchi", 1995.
6. Qosimova N. O’rta maktablarning 5 - sinflarida "Lesikologiya" bo’limini
o’rganishda sinonim so’zlar ustida ishlash. Toshkent, 1996.
7.Ziyodova T. Matn yaratish texnologiyasi. Fan.-T.: 2008
8. Ziyodova T .To’xliev B.Shamsieva M O’zbek tili o’rganish metodikasi. .-T.: 2010
6-MAVZU. ONA TILI TA’LIMI VOSITALARI. MYABT-4 MODULI.
Asosiy savollar
1.Ona tilini tizimli o’rganish vositalari (MYaKSh, MYaBT-4 moduli). Internet, 2.AKT va ZPT, Ma’lumotlar banki,kompyuter, multimedia. 3.Matn yaratishda lisoniy - nutqiy ko’nikmalardan foydalanish usullari:
Fanni o’rganish texnologiyasi
. Ona tili ta’limi vositalari. MYaBT-4 moduli.
mavzusidagi ma’ruza mashg’ulotining texnologik xaritasi

TG’R	Bosqichlar va bajariladigan ish mazmuni	Amalga oshiruvchi shaxs,vaqt
1	1.Tayyorlov bosqichi: Dars maqsadi: Ona tili ta’limi vositalari. MYaBT-4 moduli. haqida ma’lumot beradi.Mo’dul asosida ishlashni o’rgatadi 1.2. Identiv o`quv maqsadlari: 1.2.1. Ona tili ta’limi vositalari. MYaBT-4 moduli va uning matn yaratish ko’nikmalarini shakllantirishdagi ahamiyatini anglab etadi 1.2.1. Tilni tizimli o’rganish metodikasining shakllanishi tarixini o’rganadi 1.2.3. Ta’limga til sthlarini o’zaro aloqadorlikda o’rganish texnologiyalarini joriy etish haqidaumumlashtiruvchi xulosa chiqaradi . 1.2.4. Matn yaratish ko’nikmalarini EO’Q vositasida shakllantirish usullarini o’rganadi. Asosiy tushuncha va iboralar: Internet, kompyuter, Elektron o’quv adabiyotlari, til o’rganishning tizimli, bosqichli integratsion usuli, MYaKSh texnologiyasi. MYaBT 4 moduli- o’quvchidagi kommunikativ savodxonlik, nutqiy BKMlarni aniqlash, rivojlantirish va baholash vositasi. 1.3. Dars shakli : Guruh va mikroguruhlarda. 1.4. Asosiy metod va usullar: Integrativ ta’lim, o’quvchi shaxsiga psixolingvistik yondashuv , tahlil, baxs-munozara. 1.5. Kerakli jihoz tex. vositalar: videoproektor, , EO’Q va EDlar	O`qituvchi
2	O’quv mashg’ulotni tashkil qilish bosqichi: 2.1. Mavzu EGS vositasida tushuntiriladi. 2.2. Ma’ruzaning asosiy qismlari bayon qilinadi	O`qituvchi 15 minut
3	Guruhda ishlash bosqichi: 3.1.Talaba savollariga javob beriladi. 3.2. Ma’ruza bo’yicha nazorat test savollari tuzish. 3.3. Test savollarini guruh oldida himoya qilish.(nutq madaniyati shakllantiriladi, egallangan BKMlar darajasi aniqlanadi)	O`qituvchi Talaba 40 minut
4	BKMlarni mustahkamlash va baholash bosqichi.4.1. Og’zaki so’rov. Kurs oldiga qanday maqsad va vazifalar qo’yilgan? MYaKSh. “Til o’rganish metodikasi” nomli matn yarating. Eng faol talabalar baholanadi.	O`qituvchi 15 minut
5	O’quv mashg’ulotlarini yakunlash bosqichi: 5.1.Talabalar bilimi sinaladi, 5.2.Mustaqil ish topshiriqlari beriladi. 5.3.O’qituvchi darsda erishilgan natijalarni tahlil qiladi, xulosa chiqariladi	O`qituvchi 10 minut

Matn - nutqiy bilim, idrok va xotira mahsulidir. O’quvchilarda mustaqil MYaKSh - yozma nutqning muayyan uslub va me’yor asosida yaxlitlanishi,tartiblanishi va matnda moddiylashuvini ta’minlashdan iborat. MYaKShning bosqichli modulini yaratishda matn ishtirokchilari -nutqiy birliklarni jamlash, guruhlash, tanlash, fikr izchilligi va uzluksizligi, til sathlariaro va fanlararo aloqadorlik tamoyillariga amal qilindi. Ona tilini tizimli o’rganish uch maqsadga: o’quvchida MYaKShi, individual uslub, hamda kommunikativ savodxonlikni ta’minlashga xizmat qiladi.

Umumta’lim maktablari va kasb-hunar kollejlarida ona tili ta’limining bosh vazifasi - kommunikativ savodxonlik, madaniy nutq malakalari, mustaqil fikr mahsulini og’zaki va yozma holatda to’g’ri, izchil, ravon ifodalash, o’quvchilarda badiiy, ilmiy, rasmiy, ixtisosiy matnlar yaratish ko’nikmalarini shakllan-tirishdan iborat. Ona tilidan egallangan BKMlarni 4 bosqichli tizimda amaliyotga tatbiq etish esa, til va tafakkurning o’zaro uzviylik va uzluksizlikda rivojlani-shiga, o’quvchilarda nutqiy mahorat, matn yaratish ko’nikmalarining mustahkamlanishi va malakaga aylanishiga olib keladi. Kommunikativ savodxonlik - mustaqil tafakkur, nutqiy-grammatik bilim, ko’nikma va malakalar integratsiyasi mahsuli bo’lib, uning sifat ko’rsatkichlari og’zaki va yozma m a t n da ko’rinadi. Mustaqil fikrlashga, ijodiy matn yaratishga intiladigan o’quvchi avvalo, o’zida mavjud leksik zaxirani kengaytirish bilan shug’ullanishi, yangi so’z va ixtisosiy atamalar bilan boyitishi, bosh so’zning boshqa so’zlar bilan birikish imkoniyati, SBlarining lisoniy - semantik qoliplari haqida tushunchaga ega bo’lishi, gap tarkibi, badiiy bo’yoqdorlik, xalq og’zaki ijodi yaratiqlarining matn tilining boyitishdagi ahamiyati, ohang(tinish belgilari)ning ma’no o’zgartish (semantik) vazifasi haqida to’liq ma’lumotga ega bo’lishi, ulardan nutqiy vaziyat taqozosiga ko’ra to’g’ri va o’rinli foydalanishni o’rganishi lozim bo’ladi.
MYABT-4 moduli egallangan nutqiy ko’nikmalarni amaliyotda mustahkamlash va o’z-o’zini nazorat qilish moduli. Uning ta’limiy ahamiyati shundaki, o’quvchi o’z nutqiy mahorati, egallagan grammatik BKMlarini maxsus o’quv topshiriqlari vositasida sinab ko’radi, o’z-o’zini baholaydi, o’z xotirasi, idroki va tafakkuri doirasida aniq maqsadga - mustaqil matn yaratishga, o’z nutqiy mahoratini namoyon qilishga intiladi.
MYABT-4 modulining “individual”lik xususiyati shundaki, o’quvchi un-dan tom ma’noda mustaqil foydalanishi, darsdan tashqari paytlarda ham hech kimning yordamisiz, o’zi istagan mavzuda nasriy yoki nazmiy matn yaratish ustida ishlashi mumkin.
MYABT-4 - universal modul. Modul mexanizmi shunday qurilgan-ki, undan jahondagi barcha millat vakillari o’z ona tilida (boshqa tillarda) nutq o’stirishi, matn yaratishi, tilning nutqiy imkoniyatlaridan foydala-nishi, matn yaratishning turfa usullarini o’rganishi, shuningdek, o’zi egal-lagan BKMlar darajasini o’shzi aniqlashi va baholashi mumkin. Uning «universal»lik xususiyatlaridan yana biri shuki, u o’quvchiga ham, o’qituvchiga ham bir xilda zarur. O’qituvchi uning yordamida o’quvchi bilimini nazorat qilish, bajarilgan ishni aniq parametrlar asosida baholash, o’quvchining kommunikativ savodxonlik darajasini aniqlash va rivojlantirish imkoniga ega bo’lsa, o’quvchi MYaBT-4 moduli topshiriqlari vositasida mustaqil va ijodiy fikrlash, matn yaratish imkoniyatiga ega bo’ladi. Matn uchun til birliklari (so’z, atama, so’z birikmasi, ibora, tasviriy ifoda, gap) ni o’zi tanlaydi, SBning mohiyati, hosil qilinishi, sintaktik-semantik imkoniyat-lari, gapdagi o’rni va ahamiyatini anglaydi, so’zdan nutqiy vaziyatga qarab foydalanish ko’nikmalarini egallaydi.
MYABT-4 moduli asosida yaratilgan matn – tildan 4 bosqichli tizimda foydalanish, izchil harakatlanayotgan idrok va tafakkurni boshqarish natijasi, egallangan nutqiy BKMlar integratsiyasi mahsulidir(6-jadval).
MYaBT-4 modulining 4 ta rivojlanuvchi-yaxlitlashuvchi bosqichlari, har bir bosqich ning guruhlash, qiyoslash, tanlash, va amaliy qo’llash mexanizmini to’liq o’rganib olgan, amaliy natijalarini, ilmiy mohiyatini anglagan o’quvchi, nutqiy BKMlarni mustaqil egallash, yaxlitlash, takomillashtirish imkoniyatini ham qo’lga kiritadiki, bu imkoniyat badiiy (nasriy va nazmiy) matn yaratishda ham asqotadi.¹⁰ (Tadqiqotning tajriba-sinov ishlari jarayonida MYaBT-4 modulidan nafaqat filologik ta’limda, balki oliy ta’lim tizimining nofilologik qatlamlari: ijtimoiy-gumanitar, kimyo, biologiya, xatto aniq va tabiiy fanlar yo’nalishida turli muammoli masalalar, nazorat testlari, ixtisosiy matnlar tuzishda ham unumli foydalanish mumkinligi aniqlandi.)
“Matn yaratish texnologiyasi” monografiyasida o’tkazilgan tajriba-sinov natijalari asosida mustaqil MYAKShning ilmiy-amaliy mohiyati va ta’limiy ahamiyati bo’yicha bir necha ta’riflar chiqarildi: