O‘quv qo‘llanma “Durdona” nashriyoti Buxoro 2022

Ikkinchi jaxon urushida tub burilishning harbiy - siyosiy 
ahamiyati. 
1943 yil bahorida Ikkinchi Jahon urushining eng muhim, sifat 
jihatidan yangi bosqichi yakunlandi. Urush jarayonida antifashistik 
koalitsiya davlatlari foydasiga tub o‘zgarish yuz berdi. Sovet 
xalqining Stalingraddagi ajoyib g‘alabasi va keyinchalik Sovet qurolli 
kuchlarining 
Shimoliy 
Kavkazdagi, 
Leningrad 
yaqinidagi, 
Donbassdagi, Kursk va Xarkov yo‘nalishidagi hujum operatsiyalari 
jahon-tarixiy ahamiyatiga ega bo‘ldi. Sovet xalqi fashistlar blokining 

---

122 
asosiy 
kuchlarini 
mag‘lubiyatga 
uchratdi, 
jahon 
urushining 
yo‘nalishini o‘zgartirdi. 1942 yil kuzidan 1943 yil bahorigacha 
bo‘lgan davr dunyo tarixida alohida o‘rin tutdi. 
Urush jarayonining o‘zgarishiga SSSRga, shuningdek Gitlerga 
qarshi koalitsiyaning boshqa davlatlariga inqirozli vaziyatlarni 
nihoyatda engib o‘tishga, tajovuzkorga tuzatib bo‘lmaydigan 
mag‘lubiyatni berishga va strategik tashabbusni hanuzgacha kuchli 
dushmandan kurashishga imkon bergan harbiy-siyosiy voqealar sabab 
bo‘ldi. Ushbu voqealar, birinchi navbatda, Sovet-Germaniya frontida 
fashistik blokning zarba beruvchi kuchlarini mag‘lub qilishni o‘z 
ichiga oldi. Ushbu g‘alaba, G‘arb ittifoqchilarining boshqa urush 
maydonlaridagi muvaffaqiyatli harakatlari bilan bir qatorda tub 
o‘zgarishlarning rivojlanishi va chuqurlashuvining asosiy ko‘rsatkichi 
bo‘ldi. 
Urush ko‘p tomonlama jarayondir, shuning uchun ham iqtisodiy 
va siyosiy sohalardagi muhim hodisalar burilish davri tushunchasiga 
kiritilgan. 1942 yil oxiri - 1943 yil boshlarida Gitlerga qarshi 
koalitsiya davlatlarida harbiy-iqtisodiy salohiyatning tez o‘sishi, 
iqtisodiy qarama-qarshiliklarning, ularning foydasini oldindan 
belgilab qo‘ydi. Sovet Ittifoqining harbiy iqtisodiyoti urushning 
birinchi yilidagi qiyinchiliklarni yengib, tobora o‘sib borayotgan 
miqyosda 
frontning 
ehtiyojlarini 
qondirdi. 
Buyuk 
Britaniya 
iqtisodiyotini harbiy qayta qurish yakunlandi va Qo‘shma Shtatlarda 
harbiy ishlab chiqarish keng miqyosga ega bo‘ldi. 
Urushning eng muhim siyosiy hodisalari qatoriga anti-Gitler 
koalitsiyasining yanada kuchayishi va inqirozli vaziyatlarning 
etukligi, fashistik blokda kelishmovchiliklarning paydo bo‘lishi, uning 
mo‘rtligi va uzoq davom etgan og‘ir urush sinovlariga dosh 
berolmasligidan 
dalolat 
berdi. 
Ushbu 
bosqich, 
shuningdek, 
antifashistik koalitsiya mamlakatlari xalqlarining axloqiy va siyosiy 
ahvolining mustahkamlanishi, ularning yakuniy g‘alabaga bo‘lgan 
ishonchini kuchayishi, Evropa va Osiyoning bosib olingan 
mamlakatlarida milliy ozodlik harakatining kuchayishi bilan ajralib 
turdi. Shu bilan birga, fashistlar bloki mamlakatlari armiyalari aholisi 
va shaxsiy tarkibining ruhiy tushkunlik jarayoni o‘sib bordi. 
Antifashistik koalitsiya davlatlarining qurolli kuchlarining bir 
qator harbiy operatsiyalarda mudofaadan strategik hujumga o‘tishi va 
ular qo‘lga kiritgan g‘alabalari tajovuzkor blokning qudratiga putur 

---

123 
etkazdi va keyingi, yanada katta yutuqlarga zamin yaratdi. Inson va 
moddiy yo‘qotishlar, turli xil urush maydonlarida qurolli kurash 
sharoitlarining yomonlashuvi fashistik blok mamlakatlari uchun 
qaytarib bo‘lmaydigan bo‘lib qoldi. "Chaqmoq" kampaniyalari va 
tajovuzkorlarning "yorqin" g‘alabalari qaytarilmas darajada o‘tmishda 
qoldi. Ularning qurolli kuchlari mag‘lubiyat qismiga kirib, strategik 
tashabbusni yo‘qotdi va muhim joylarni tark etdi. 1942-1943 yillar 
qishida Sovet-Germaniya frontida sodir bo‘lgan voqealar urushdagi 
burilish uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega edi. Mana shu Ikkinchi 
Jahon urushining asosiy frontida fashistlar blokining zarba beruvchi 
kuchlari o‘z faoliyatini davom ettirdilar va bu mag‘lubiyatga uchradi. 
Faqatgina Stalingradga qarshi hujum paytida Sovet qo‘shinlari 
dushmanning beshta qo‘shinini mag‘lubiyatga uchratdilar. 
Sovet 
armiyasining 
Sovet-Germaniya 
frontining 
boshqa 
sohalarida olib brogan muvaffaqiyatli hujum operatsiyalari urushning 
tub burilish nuqtasini chuqurlashtirisha katta ahamiyatga ega edi. 
Dushmanning Stalingrad guruhini mag‘lub etish Sovet armiyasining 
Shimoliy Kavkaz va Voronej yo‘nalishlarida kuchli yangi zarbalarni 
berish uchun dastlabki shartlarini yaratdi, bu esa fashistlar 
qo‘shinlarining sharqiy frontining butun janubiy qanotini butunlay 
parchalab tashladi. Hujum operatsiyalari Leningrad yaqinida, 
Demyansk yo‘nalishida, Vyazma va Rjev yaqinida, Oryol viloyatida 
olib 
borili. 
Darhaqiqat, 
Sovet 
armiyasining 
Boltiqbo‘yidan 
Kavkazgacha bo‘lgan barcha oldingi saflari ishga tushirildi. Hujum 
kampaniyasi davomida Shimoliy Kavkaz, Don va Kubanning iqtisodiy 
muhim hududlari qaytarib olindi, Leningrad blokadasi buzildi, 
shimoliy-g‘arbiy va g‘arbiy yo‘nalishdagi vaziyat sezilarli darajada 
yaxshilandi va Donbassni ozod qilish boshlandi. Partizanlar Sovet 
qo‘shinlariga katta yordam ko‘rsatdilar. Ular dushman aloqalariga 
zarba berishdi, o‘rab olingan dushman guruhlarini yo‘q qilishda 
yordam berishdi, Sovet fuqarolarini fashistik jazo xizmatiga olishlarini 
oldini olishdi, dushman orqasida chuqur reydlar o‘tkazdilar va faol 
razvedka ishlarini olib bordilar. 
Eng katta yutuq Sovet-Germaniya frontining janubiy qanotida 
qo‘lga kiritildi, u erda Sovet armiyasi 600-700 km oldinga siljib, 480 
ming kvadrat metrdan ziyod maydonni dushmandan tozaladilar, 
millionlab Sovet fuqarolarini fashistik asirlikdan qutqardilar. 

---

124 
Dushman katta yo‘qotishlarga duch keldi. 100 dan ortiq 
diviziyalar mag‘lubiyatga uchradi, ularning 50 tasi Stalingrad 
yo‘nalishida, 1700000 ga yaqin dushman askarlari va zobitlari 
o‘ldirilddi, yaralandi, asirga olindi va bedarak yo‘qoldi. Natsistlar 24 
ming qurol, 3,5 mingdan ortiq tank va 4,3 ming samolyotni 
yo‘qotishdi. 
Fashistik 
Germaniyaning 
evropalik 
ittifoqchilari 
qo‘shinlari mag‘lubiyatga uchradi. Darhaqiqat, 3-chi va 4-ruminlar, 2-
vengerlar va 8-italiyalik armiyalar o‘z faoliyatini tugatdilar. 
Strategik mudofaa jabhasini tiklash va barqarorlashtirish uchun 
Gitler qo‘mondonligi sharqqa ko‘plab tuzilmalar, bo‘linmalar, yurish 
uchun qo‘shimcha qismlar, harbiy texnika va qurollarni yuborishga 
majbur bo‘ldi. Faqat 1942 yil 19-noyabrdan 1943 yil 30-martgacha 
G‘arbiy Evropadan 33 ta diviziya va 3 ta brigada ko‘chirildi. Sovet-
Germaniya frontiga (shu jumladan ilgari Atlantika sohilida va O‘rta er 
dengizi mintaqasida joylashgan tuzilmalarni o‘z ichiga olgan) ko‘plab 
aviatsiya jo‘natildi. 
Fashistik Germaniyaning harbiy-siyosiy rahbariyati 1942-1943 
yillar qishida o‘z qo‘shinlarining Sovet-Germaniya frontida mag‘lub 
bo‘lishining 
halokatli 
oqibatlarini 
tushundi. 
Shunday 
qilib, 
feldmarshal Manshteyn Sovet qurolli kuchlari eng kuchli 6-nemis 
armiyasini o‘rab olishga muvaffaq bo‘lganligini aytishga majbur 
bo‘ldi. Bundan tashqari, u ta'kidlaganidek, to‘rtta ittifoqdosh armiya 
frontda jangovar tayyor kuch sifatida mavjud bo‘lishni to‘xtatdi.
1942-1943 yillaar qishida Sovet qurolli kuchlarining g‘alabalari 
sovet xalqining mehnat qahramonligi tufayli qo‘lga kiritildi. Sovet 
Ittifoqi mehnatkash xalqining qahramonona sa'y-harakatlari natijasida 
urush jarayonida keskin o‘zgarishlarni amalga oshirish uchun zarur 
bo‘lgan moddiy-texnik va ma'naviy va siyosiy sharoitlar yaratildi. 
Ko‘rib chiqilayotgan davrda Sovet armiyasi Evropada 
tajovuzkor blokning asosiy guruhi bilan yakka kurash olib bordi, 
chunki ikkinchi front yo‘q edi. O‘sha paytda Qo‘shma Shtatlar va 
Buyuk Britaniyaning asosiy sa'y-harakatlari Shimoliy Afrika va O‘rta 
er dengizi mintaqalarida olib borolayotgan edi, bu erda oldingi ikki yil 
ichida jangovar harakatlar hech bir hal qiluvchi muvaffaqiyatlarga 
erisha olmagan edi. Ularga 1942 yil oxirida - 1943 yilning birinchi 
yarmida, ingliz-amerika qo‘shinlari 300 ming kishilik italiyalik-
german guruhini engishga muvaffaq bo‘ldi. Italiya floti katta zarar 
ko‘rdi. 

---

125 
G‘arbiy ittifoqchilar Shimoliy Afrikani italyan-german 
qo‘shinlaridan butunlay tozalab, O‘rta dengizda ustunlikni qo‘lga 
kiritdilar. Ittifoqchi kuchlar Yaqin Sharq va Shimoliy Afrikada o‘z 
pozitsiyalarini mustahkamladilar va Suvaysh kanali orqali erkin suzish 
imkoniyatiga ega bo‘ldilar. G‘arbiy ittifoqchilar qo‘shinlarining 
shubhasiz muvaffaqiyati asosan cheklangan kuchlar ularga qarshi 
harakat qilganligi va dushman Shimoliy Afrikada o‘z guruhlarini 
kuchaytira olmaganligi bilan belgilab qo‘yilgan edi, chunki u barcha 
zaxiralarni Sovet-Germaniya frontiga tashladi. Sovet-german frontida 
fashistik 
blok 
qo‘shinlarining 
mag‘lubiyati, 
shuningdek, 
ittifoqchilarning Shimoliy Afrikadagi yutuqlari Italiyani keyinchalik 
urushdan chiqib ketishi va O‘rta er dengizi aloqalarini ishonchli 
ta'minlash uchun qulay sharoit yaratdi. 
1943 yil bahorida Atlantika okeanidagi vaziyat keskin o‘zgardi. 
Natsistlar qo‘mondonligi suvosti kuchlarini barpo qilayotgan bo‘lsa-
da, Germaniya aviatsiyasining zaiflashishi va AQSh hamda Buyuk 
Britaniyaning dengiz suv osti kemalariga qarshi mudofaasining 
yaxshilanishi tufayli ularda cho‘kib ketgan kemalar soni keskin 
kamaydi. Agar 1942 yil oktabrda ittifoqchilar va neytral mamlakatlar 
Atlantika okeanida umumiy sig‘imi 560 ming tonnadan ortiq bo‘lgan 
90 ga yaqin savdo kemalarini yo‘qotgan bo‘lsa, unda 1943 yil aprelida 
- 250 ming tonnadan ortiq joy almashtirgan 45 ta kemani tashkil etdi. 
Shuni ta'kidlash kerakki, AQSh kemasozlik sanoati va Buyuk 
Britaniya bu vaqtda kemalarni ushbu davlatlarning dushman 
hujumidan yo‘qotilganidan bir necha baravar ko‘p ishlab chiqargan. 
Dushmanning dengiz suv osti kemalari yo‘qotishlari ham keskin 
oshdi. 
Bularning 
barchasi 
Atlantika 
dengizida 
ittifoqchilik 
kemasozligi uchun uzoq vaqtdan beri mavjud bo‘lgan inqirozli vaziyat 
bartaraf etilganidan dalolat beradi. 
Amerika qurolli kuchlari Tinch okeanining janubiy-g‘arbiy 
qismida sezilarli yutuqlarga erishdilar. Guadalkanalga egalik qilib, 
Yangi Gvineyadagi mavqelarini yaxshilagandan so‘ng, ular ushbu 
hududdagi strategik mavqelarini mustahkamladilar. Tashabbus 
Amerika qo‘mondonligi qo‘liga o‘tishni boshladi. Yaponiya qurolli 
kuchlari strategik mudofaaga o‘tishga majbur bo‘ldi. Yaponiyaning 
Avstraliyani bosib olish xavfi yo‘q bo‘lib ketdi. 
Dunyoning ko‘plab mamlakatlaridagi ko‘plab asarlar Ikkinchi 
Jahon 
urushidagi 
burilish 
davri 
bilan 
bog‘liq 
voqealarga 

---

126 
bag‘ishlangan. G‘arbda nashr etilgan ushbu asarlarning aksariyat 
qismida ularga asosan ob'ektiv baho berilgan va 1942-1943 yillar 
qishida Sovet-Germaniya frontining harbiy miqyosdagi siyosiy 
vaziyatiga o‘z ta'sirini ko‘rsatdi. Shu bilan birga, eng qo‘shin burjua 
mualliflarining muhim qismi Sovet armiyasining g‘alabalarining 
ahamiyatini pasaytirishga urinib, ularni mahalliy voqealar sifatida 
namoyish etishga intildilar. Ular Sovet qurolli kuchlarining 
Stalingraddagi 
eng 
yirik 
g‘alabasini El-Alamein, Midvey, 
Gvadalkanaldagi operatsiyalar bilan bir qatorda qo‘yishdi. Bunday 
bayonotlarning tarixiy haqiqat bilan hech qanday aloqasi yo‘q. 
Marokash va Jazoir sohillariga tushgan El-Alameyndagi voqealar, 
shubhasiz Shimoliy Afrika uchun kurashda muhim rol o‘ynadi. Biroq, 
ularning ta'siri asosan ushbu harbiy harakatlar teatridan tashqariga 
chiqmadi. Solomon orollari va Yangi Gvineya hududlarida Amerika 
kuchlarining muvaffaqiyati umumiy vaziyatga unchalik ta'sir 
ko‘rsatmadi. 
Bu asosan Tinch okeanining janubiy-g‘arbiy qismidagi 
operatsiyalar va strategik vaziyatning o‘zgarishi bilan cheklangan edi. 
Sovet qo‘shinlarining 1942-1943 yillar qishidagi g‘alabalariga kelsak, 
ayniqsa Stalingradda, ular Ikkinchi Jahon urushining butun 
yo‘nalishini umuman belgilab oldilar, urushayotgan koalitsiyalarning 
siyosiy mavqeiga ta'sir ko‘rsatdilar. Shu sababli, AQSh prezidenti 
Ruzvelt Stalingraddagi g‘alabani "Ittifoqchi davlatlarning tajovuzkor 
kuchlarga qarshi urushidagi burilish davri" deb atashi bejiz emas. 
Urushning 
ushbu 
bosqichida 
erishilgan 
yirik 
yutuqlar 
antifashistik koalitsiyaning mavqeini mustahkamladi. Bu o‘z ifodasini 
fashizmni mag‘lub etishni tezlashtirishga intilayotgan ommaning o‘sib 
borayotgan faoliyatida, unga yangi davlatlarni qo‘shilishida, bosib 
olingan hududlarda xalqlarning milliy-ozodlik kurashini yanada 
rivojlantirishda topdi. 
1943 yil bahorida Sovet Ittifoqining mavqei sezilarli darajada 
yaxshilandi. Uning xalqaro maydondagi obro‘si oshdi. Bir qator 
davlatlar u bilan diplomatik aloqalar o‘rnatdi. Dunyo xalqlari yana bir 
bor ishonch hosil qildiki, Sovetlar mamlakati va uning armiyasi to‘liq 
g‘alabaga qadar fashizmga qarshi hal qiluvchi va murosasiz kurash 
olib borishga qodir bo‘lgan eng haqiqiy kuchdir. Barcha 
mamlakatlarda Sovet xalqining hayoti va kurashiga qiziqish 
g‘ayrioddiy darajada oshdi. Sovet Ittifoqiga samarali yordam 

---

127 
ko‘rsatish uchun G‘arb davlatlari aholisining keng qatlamlari harakati 
bor edi. Evropada ikkinchi frontning tez ochilishiga durtki bo‘ldi. 
Sovet iqtisodiyoti frontni qurol-yarog‘, harbiy texnika va boshqa 
materiallarga o‘sib borayotgan ehtiyojlarini qondirdi. Fashistik 
Germaniya kurash vositalarini ishlab chiqarishni sezilarli darajada 
oshirganiga qaramay, sovet sanoati ularning asosiy turlarini ishlab 
chiqarish darajasida undan oshib ketdi. SSSR Germaniyadan 1,6-3,5 
baravar ko‘proq tank, samolyot, qurol va minomyotlar ishlab chiqardi. 
Shu 
bilan 
birga, 
armiyani 
o‘q-dorilar bilan ta'minlashda 
qiyinchiliklarni hal qilishning iloji yo‘q edi. 1943 yilning birinchi 
yarmida Sovet Ittifoqi 1942 yil ikkinchi yarmiga qaraganda 7 million 
dona kamroq snaryad va minalarni ishlatdi. Ushbu bo‘shliqni bartaraf 
etish Sovet sanoatining asosiy vazifalaridan biri bo‘ldi. 
Harbiy ishlab chiqarishni joylashtirishda katta yutuqlarga 
Gitlerga qarshi koalitsiyaning boshqa asosiy mamlakatlarida erishildi. 
1943 yilning birinchi yarmida, 1942 yil ikkinchi yarmiga nisbatan, 
AQShda harbiy kemalar, samolyotlar, tanklar, qurollar, minomyotlar, 
pulemyotlar, miltiqlar, snaryadlar, minalar va boshqa vositalarni 
ishlab chiqarishi 1,1-2 baravar oshdi. Savdo kemalarining qurilishi 
ko‘paydi. 
Urushda yuz bergan tub o‘zgarish Evropada va Osiyoda ishg‘ol 
qilingan mamlakatlarda qarshilik harakatining barcha vatanparvar 
kuchlarini birlashishiga, fashizm muxoliflarining ijtimoiy bazasini 
kengaytirishga katta ta'sir ko‘rsatdi va ularning milliy jabhalarda 
birlashishiga hissa qo‘shdi. Bosib olingan Evropa mamlakatlari 
hududida antifashistik kurashda vatanparvarlarning faolligi oshdi, 
yangi partizan otryadlari va yashirin guruhlar uyushtirildi, ularning 
aloqa, omborxonalar va dushman bazalariga hujumlari kuchaydi. 1942 
yil oxiri - 1943 yil boshlarida Janubiy-Sharqiy Osiyo va Tinch okeani 
havzasi mamlakatlarida milliy ozodlik harakati kengaydi. Aholining 
muhim qatlamlari yapon bosqinchilariga qarshi faol kurashga jalb 
qilindi, bu esa ushbu mamlakatlarda birlashgan antifashistik frontni 
shakllantirish uchun sharoitlarni yaratdi. 
Ayrim davlatlarining tashqi siyosiy mavqei keskin yomonlashdi. 
Gitlerchilar Germaniyaning siyosiy va harbiy obro‘si pasayib bordi. 
Fashistik blok davlatlari odamlarda, harbiy texnika va qurollarda katta 
yo‘qotishlarga duch keldi, ularni to‘ldirish uchun qiyin muammo edi. 
Shunday qilib, nemis fashistik armiyasi va uning Evropadagi 

---

128 
ittifoqchilari har qanday jabhada va harbiy operatsiyalar teatrlarida 2 
milliondan ortiq odamni yo‘qotdilar. Germaniya, fashistlar blokining 
iqtisodiy jihatdan eng qudratli davlati bo‘lib, 1943 yilning birinchi 
yarmida o‘tgan yilning yarim yiliga nisbatan kurash vositalarini ishlab 
chiqarishni 1,1-2 baravar oshirishga muvaffaq bo‘lgan bo‘lsa-da, ular 
hali ham katta yo‘qotishlarni qoplash uchun etarli emas edi. Biroq, 
"Uchinchi 
reyx" 
ishg‘ol 
qilgan 
hududlar 
va 
ittifoqdosh 
mamlakatlardan inson va iqtisodiy resurslarni yutib chiqarib, harbiy 
ishlab chiqarishni yanada kengaytirish uchun hali ham katta 
imkoniyatlarga ega edi. 
Italiyada urush oqibatida iqtisodiyot qulash arafasida edi. U 
qurolli kuchlarni zarur kurash vositalari bilan ta'minlay olmadi. 
Fashistlar bloki qo‘shinlarining mag‘lubiyati juda katta oqibatlarga 
olib keldi. Ushbu blok mamlakatlari chuqur inqiroz davriga kirdilar. 
Fashistik Germaniyaning Yaponiyani SSSRga qarshi urushga tortib 
olishga urinishlari barbod bo‘ldi. Urushni g‘alaba bilan tugatish 
umidlari butunlay barbod bo‘ldi. Jabhadagi mag‘lubiyatlar muqarrar 
qulashning boshlanishi bo‘lganligi aniq bo‘ldi. Shu sababli, fashistlar 
Germaniyasining ittifoqchilari - Italiya, Vengriya, Ruminiya va 
Finlyandiya urushdan chiqish yo‘llarini qidirishda siyosiy manevrlarni 
kuchaytirdilar. 
Fashistik 
blok 
davlatlarining 
tashqi 
siyosiy 
yakkalanishi o‘zini yanada aniqroq namoyon qila boshladi. Neytral 
mamlakatlar, garchi ular bilan avvalgi aloqalarini uzmagan bo‘lsalar 
ham, o‘z siyosatlarida tobora ko‘proq G‘arb ittifoqchilariga 
yo‘nalishni boshladilar. 
Harbiy mag‘lubiyatlar ta'siri ostida fashistik davlatlarning 
hukmron elitasi o‘rtasida jiddiy ziddiyatlar yuzaga keldi. Vermaxt 
generallarining bir qismi, sanoatchilar, davlat apparati va ziyolilarning 
yuqori martabali vakillari Gitlerni olib tashlashga intilgan muxolifat 
guruhlarini 
yaratdilar, 
ularni 
Germaniyaning 
halokatli 
mag‘lubiyatlarida asosiy aybdor deb bildilar. Mussoliniga qarshi 
yo‘naltirilgan shunga o‘xshash tashkilotlar Italiyada tuzili va faoliyat 
yuritdi. 
Stalingraddagi g‘alaba urush jarayonida tub o‘zgarishlarni 
boshladdi. Qizil Armiya strategik tashabbusni qo‘lga kiritdi va 
dushman ustidan to‘liq g‘alaba qozonguncha ushlab turdi. 
II bosqich: 1942 yil 19 noyabr - 1943 yil 31 dekabr - urushning 
tub burilish nuqtasi bo‘ldi. 

---

129 
12 iyulda Proxorovka qishlog‘i hududida urush yillaridagi eng 
katta tank jangi bo‘lib o‘tdi va bu bizning tankchilarimizning g‘alabasi 
bilan yakunlandi. Jang natijasida Belgorod, Oryol, Xarkov ozod 
qilindi, 500 ming dushman askarlari va ofitserlari, 1,5 ming tanklari 
va 3,7 ming samolyotlari yo‘q qilindi.