113
shoshilinch ravishda kerak emas edi. Mag‘rur
Mussolini hech
bo‘lmaganda uning aybi bilan jangovar harakatlar boshlangan ushbu
maydonda o‘zini o‘zi boshqarishni xohlardi.
Nemislar tomonidan Yunonistonga qarshi rejalashtirilgan
operatsiya uchun hali ham zaruriy harbiy va siyosiy shartlar mavjud
emas edi. Bolgariya Germaniya qo‘shinlarini Bolgariya-Yunoniston
chegarasi yaqinida strategik joylashtirishga Bolgariyaning roziligi
kerak edi.
Germaniya rahbariyati diqqatini sharqiy yo‘nalishga qaratdi.
Gretsiya bosib olingan Fransiya,
Avstriya, Gollandiya, Polsha va
Chexiya hududlariga qat'iy ishonishi mumkin edi. Ispaniyadagi fashist
rejimi Portugaliyani neytral bo‘lishini afzal ko‘rdilar. Italiya 1939
yilda Albaniyani bosib olishni mustaqil ravishda amalga oshirdi va 40
yilda Yunonistonga bostirib kirdi. Ammo Angliya yordamida
yunonlar hujumni qaytardi. Albaniya, keyin Angliya, Fransiya, Krit bu
vaziyatda ko‘p narsa Janubi-Sharqiy Evropa davlatlari hukumat
doiralarining pozitsiyasiga bog‘liq edi.
30-yillarning ikkinchi yarmida,
harbiy-avtoritar millatchi
rejimlar hokimiyat tepasiga keldi va
Ruminiya, Vengriya, Bolgariya
va Yugoslaviyadagi mavqelarini sezilarli darajada mustahkamladi.
1940 yil avgustda Germaniya Ruminiyaga qarshi agressiya
tayyorlashga qaror qildi. Ammo noyabr oyida Buxarestda davlat
to‘ntarishi sodir bo‘ldi va nemisparast rejim hokimiyat tepasiga keldi.
23 noyabrda Ruminiya Po‘lat shartnomasiga qo‘shildi. Vengriya va
Bolgariya ham xuddi shunday qilishdi. 1941-yil
mart oyida
Yugoslaviya Germaniya bilan ittifoq shartnomasini imzoladi, ammo
mamlakatning vatanparvar kuchlari davlatni boshqardi. 6 mart kuni
Sovet-Yugoslaviya do‘stlik va hamkorlik shartnomasi tuzildi, ammo
o‘sha kuni nemislar Terga bostirib kirdilar. Yugoslaviya "Marita"
strategik rejasida 12-nemis armiyasining Makedoniya va Gretsiyadagi
faol operatsiyalari, Italiyada Albaniyada hujumining kuchayishiga olib
keldi. Nemislarning bosqini ko‘zda tutilgan edi. Yugoslaviya
tumanlariga 13-aprelda nemislar kirib kelishdi va 17-da Yugoslaviya
armiyasining taslim bo‘lishi to‘g‘risida bitim imzolandi. Bir necha
kun ichida Germaniya Vostda yunon guruhini mag‘lub etdi. 27-
aprelda Germaniya Afinaga kirdi. Ter. Bolqon yarim oroli Germaniya
bloki mamlakatlari tomonidan bosib olingan zonalarga bo‘lindi.
114
Ammo qarshilik harakati Evropadagi eng
qudratli davlatlardan biri
bo‘lgan Yugoslaviyada boshlandi.
Bolqon kompaniyasining so‘nggi harakati Ang-mi qo‘shinlari
tomonidan ishg‘ol qilingan Krit uchun jang edi. Jangda 1280
Luftwaffe samolyotlari ishtirok etishdi. 1941 yil 20-mayida Malema
aerodromida planerlarga nemis parashyutchilari va desantchilarining
qo‘nish kuchlarni to‘plash uchun hudud yaratishga imkon berdi.
Hujum 26 may kuni boshlandi. Natijada Germaniya deyarli barcha
havo-desant kuchlarini yo‘qotdi va Angliya nemis flotiga jiddiy zarar
etkazdi, ammo shunga qaramay, Kritga asoslangan Germaniya butun
O‘rta Yer dengizini nazorat qildi.
Albaniyani Italiya tomonidan bosib olinishi Gretsiya bilan
munosabatlarni yomonlashishiga olib keldi. 1940 yil 28
oktyabrda
Italiya Yunonistonga ultimatum qo‘ydi, uni Angliya havo va dengiz
flotiga yordam berganlikda va mamlakat hududini bosib olishni talab
qilganlikda aybladi. Tabiiyki, ultimatum rad etildi. Gretsiyaga qarshi
jirkanch rejalashtirilgan va yomon yo‘naltirilgan harbiy kampaniya
boshlandi. 6-noyabrdan boshlab Britaniya havo kuchlari bo‘linmalari
Gretsiyadagi jangovar harakatlarga qo‘shilishdi.
14-noyabr kuni yunon qo‘shinlari qarshi hujumni boshladilar,
nafaqat italiyaliklarning oldinga siljishini to‘xtatdilar, balki Dyus
qo‘shinlarini ham Albaniyaga qaytarib oldilar. "Marita"
operatsiyasi
uchun mo‘ljallangan 12-armiya qo‘mondonligi va Bolgariya Bosh
shtabi vakillari o‘rtasida fevral oyida bo‘lib o‘tgan muzokaralar
paytida, Bolgariya Gretsiya yoki Yugoslaviyaga qarshi urushda faol
ishtirok etishdan bosh tortgani aniq bo‘ldi. Biroq, u oltita diviziyani
Turkiya chegarasiga yuborishga va'da berdi. Nemislar, Turkiya hujum
qilgan taqdirda, nemis tanki tuzilmalari va havo kuchlari zudlik bilan
dushman kuchlarini Bolgariya armiyasidan uzoqlashtirish uchun
jangovar harakatlarni boshlashlariga va ular bu vazifani bajarish
uchun hushyor turishlariga va'da berishdi. Yunoniston va Yugoslaviya
chegaralarida,
Germaniya
qo‘mondonligi
hujum
qilishni
mo‘ljallamagan
joylarda,
Bolgariya
chegara
qo‘shinlarini
yubormoqchi edi.
Yashirin harbiy kelishuvdan keyin ochiq siyosat o‘zgarishi
kuzatildi. Ruminiya, Vengriya va Slovakiyadan farqli o‘laroq,
Bolgariya o‘sha paytgacha uchta kuchga ega paktga qo‘shilishdan
bosh tortgan. U Sovet Ittifoqi va Turkiya bilan bo‘lgan asoratlardan
115
qo‘rqardi va printsipial ravishda barcha qo‘shnilariga nisbatan o‘ta
ehtiyotkor siyosat yuritdi. Boshqa tomondan, u Birinchi Jahon
urushida mag‘lub bo‘lgan mamlakatlarga tegishli edi va Gretsiyaga
nisbatan hududiy da'volarga ega edi, ularning qo‘lida butun Frakiya va
Egey dengizining yaqinidagi portlari bo‘lgan.
Do'stlaringiz bilan baham: 
