O‘quv qo‘llanma “Durdona” nashriyoti Buxoro 2022

partizanlarining ko‘plab otryadlari inglizlarga qo‘shilishdi. 17 martda 
Buyuk Britaniya va Efiopiya qo‘shinlari Jijigani, 29 mart - Xararni, 6 
aprel - Efiopiya poytaxti Addis-Abebani egallab olishdi. Sharqiy 
Afrikadagi Italiya mustamlakachilik imperiyasi o‘z faoliyatini 
tugatadi. Italiya qo‘shinlarining qoldiqlari Efiopiya va Somalida 1941 
yil 27 noyabrgacha qarshilik ko‘rsatishda davom etishdi. 
Barcha jabhalarda to‘liq mag‘lubiyatga uchragan Mussolini 
Gitlerdan yordam so‘rashga majbur bo‘ldi. 1941 yil fevral oyida 
general Rommel boshchiligidagi nemis ekspeditsiya kuchlari Liviyaga 
etib keldi. 1941 yil 31 martda Italiya-Germaniya qo‘shinlari hujumga 
o‘tib, Kirenaykani inglizlardan qaytarib olishdi va Misr chegaralariga 
etib kelishdi, shundan so‘ng Shimoliy Afrikadagi front 1941 yil 
noyabrgacha barqarorlashdi. 
1941 yilning yozida O‘rta er dengizida ishlaydigan barcha nemis 
aviatsiyasi Sovet-Germaniya frontiga o‘tkazildi. Bu Italiya flotining 
passivligidan foydalanib, O‘rta dengizda tashabbusni qo‘lga kiritgan 
inglizlarning vazifalarini engillashtirdi. 1942 yil o‘rtalariga kelib, 
inglizlar, bir qator muvaffaqiyatsizliklarga qaramay, Italiya va Liviya 

---

111 
va Misrdagi italyan qo‘shinlari o‘rtasidagi dengiz aloqasini butunlay 
buzdilar. 
1941 yil yoziga kelib Shimoliy Afrikadagi ingliz kuchlarining 
mavqei sezilarli darajada yaxshilandi. Bunga asosan italiyaliklarning 
Efiopiyada to‘liq mag‘lubiyati yordam berdi. Britaniya qo‘mondonligi 
endi Sharqiy Afrikadan Shimoliy Afrikaga kuchlarni o‘tkazish 
imkoniyatini qo‘lga kiritdi. 
Qulay vaziyatdan foydalanib, ingliz qo‘shinlari 1941 yil 18-
noyabrda hujumga o‘tdilar. 24-noyabr kuni nemislar qarshi zarba 
berishga urinishdi, ammo bu muvaffaqiyatsiz tugadi. Inglizlar 
Tobrukni blokdan chiqardilar va hujumni rivojlantirib, El G‘azal, 
Derna va Bing‘ozini egallab oladilar. Yanvarga kelib, inglizlar 
Kirenaikani egallab olishdi, ammo ularning qo‘shinlari Rommel 
foydalangan keng maydon bo‘ylab tarqalib ketishdi. 21 yanvarda 
Italiya-Germaniya qo‘shinlari hujumga o‘tib, Angliya mudofaasini 
yorib o‘tib, shimoli-sharq tomon yugurishdi. El-G‘azalda esa ular 
to‘xtatildi va 4 oy davomida yana barqarorlashdi. 
1941 yil 26 mayda Germaniya va Italiya Liviyadagi hujumlarini 
qayta boshlashdi. Inglizlar katta yo‘qotishlarga duch keldilar va yana 
chekinishga majbur bo‘ldilar. 21 iyun kuni Tobrukdagi ingliz 
garnizoni kapitulyatsiya qildi. Italiya-nemis qo‘shinlari muvaffaqiyatli 
oldinga siljishni davom ettirdilar va 1 iyulda ular Aleksandriyadan 60 
km 
uzoqlikdagi 
El-Alameynda 
Angliya 
mudofaa 
chizig‘iga 
yaqinlashdilar va u erda katta yo‘qotishlar tufayli to‘xtashga majbur 
bo‘ldilar. 30 avgust kuni Italiya-Germaniya kuchlari yana El-Xelfa 
yaqinidagi inglizlarning mudofaasini yorib o‘tishga urinishdi, ammo 
bu butunlay muvaffaqiyatsizlikka uchradi, bu butun kampaniyada 
burilish nuqtasi bo‘ldi. 
1942 yil 23-oktabrda inglizlar hujumga o‘tib, dushman 
mudofaasini yorib o‘tdilar va noyabr oyining oxiriga kelib butun Misr 
hududini ozod qildilar, Liviyaga kirib, Kirenaikani bosib oldilar. 
1942 yil 8-noyabrda Fransiyaning Shimoliy Afrikadagi 
mustamlaka 
hududlarida 
Amerika-Britaniya 
qo‘shinlarining 
joylashuvi boshlandi. Ertasi kuni Vichi kuchlarining bosh 
qo‘mondoni Fransua Darlan amerikaliklar bilan ittifoq tuzish va sulh 
tuzish to‘g‘risida muzokara olib bordi va Fransiyaning Shimoliy 
Afrikadagi mustamlaka hududlarida to‘liq hokimiyatni o‘z zimmasiga 
oldi. Bunga javoban nemislar Vichi hukumatining roziligi bilan 

---

112 
Fransiyaning Afrikadagi mustamlaka hududlarining janubiy qismini 
egallab olishdi va Tunisga qo‘shin o‘tkazishni boshladilar. 13 
noyabrda ittifoqchi kuchlar Jazoirdan Tunisga hujumni boshladilar, 
shu kuni inglizlar Tobrukni egallab olishdi. Biroq, ittifoq 
qo‘mondonligining sustligi nemislarga Tunisning katta qismini 
egallashga va ittifoqchilarni 30-noyabrgacha to‘xtatishga imkon berdi. 
1942-yil 8-noyabrida Angliya-Amerikaning yirik hujum kuchlari 
Marokashga tushdi. Vichi hukumati tomonidan nazorat qilinadigan 
qo‘shinlarning zaif qarshiligini engib, noyabr oyining oxiriga kelib, 
900 km masofani bosib o‘tib, Tunisga kirdilar, u erda nemislar o‘z 
qo‘shinlarining bir qismini G‘arbiy Evropadan ko‘chirishga majbur 
bo‘ldilar. 
Britaniya armiyasi Liviyada hujumga o‘tdi. Bu erda joylashgan 
italyan-german qo‘shinlari El-Alameynni ushlab turolmadilar va 1943 
yil fevralga kelib, katta yo‘qotishlarga duch kelib, Tunisga 
chekinishdi. 20 martda Angliya-Amerika qo‘shma kuchlari Tunisga 
chuqur hujum boshladi. Italiya-Germaniya qo‘mondonligi o‘z 
qo‘shinlarini Italiyaga evakuatsiya qilmoqchi bo‘lib, ammo o‘sha 
paytga kelib ingliz floti O‘rta er dengiziga to‘liq egalik qildi va barcha 
qochish yo‘llarini kesib tashladi. 13-may kuni Italiya-Germaniya 
qo‘shinlari taslim bo‘ldilar.