|
birinchidan, mikdor uzgarishlari doimiy yuz berib turadi. Xatto xodisalar sifatining nisbi borkarorligidavrida xam mikdor uzgarishlar asta-sekin yuz beradi. Sifat uzgarishlarga utish fakat ma’lum bir davrda boshlanadi;
ikkinchidan, mikdor uzgarishlari ma’lum vaqtgacha predmetga muxim ta’sir kursatmaydi. Suv normal atmasfera bosimida 100% S gacha suyuklik xolatini yukotmaydi. Sifat uzgarishlari xodisalar tubida uzgartirib, uni boshka xodisaga aylantirish takazo kiladi;
uchinchidan, mikdor uzgarishlari asta-sekin utadi va kup xollarda (muayyan davrgacha) sezilmasdan utadi. Sifat uzgarishlari esa ancha tez ,ayrim xolata tusatdan sodir buladi;
turtiichidan, sifat uzgarishlar mikdori uzgarishlariga Karaganda tub uzgarishlar xisoblanadi.
Mikdor uzgarishlardan sifat uzgarishlaga utish qonunini moxiyatini dialektika nuktai nazardan taxlil kilish bu qonun metafizika taxlil kilish ziddir. Ayrim faylasuflar mikdor uzgarishlari bilan sifat uzgarishlariga utish ajratib bir-biriga karama-qarshi kuyadilar, ayrimlari esa fakat mikdor uzgarishlari tan oladi.
Mikdor va sifat uzgarish jarayoni taxlil kilar ekanmiz, nazariy va amaliy faoliyat amalga oshayotgangan uzgarishlar mexanizmini emas, balki ularni chuqurligi va axamiyatini xam xisobga olish muximdir. SHunga asosan ruy beradigan uzgarishlar inkilobi va tadrijiy (evalyusion) ga ajratishi mumkin.
Bir sifat xolatidan ikkinchi sifat xolatiga utish sakrash yuli bilan amalga oshirish.
Sakrash nima? Sakrash tabiat va jamiyatda sodir buladigan sifat uzgarishlarini anglatadigan falsafiy tushunchadir. Sakrash jarayoni uzluksiz kurinishga karaganda ancha tez utadigan shakldadir. Bu taraqqiyot jadal suratli davr bo’lib, eski, umr tugagunlar kadar kayta uzgartirib yangi tusga kiradi.
Dialetik sakrash mikdor uzgarishlardan sifat uzgarishlariga utish uzluksizligini bildiradi. Sakrashlar doimiy asta-sekin bilan mikdor uzgarishlar natijasida tayyorlanadi. Bundan shu nazarda tushish kerakki, mikdor uzgarishlari narsa va xodisalar bir tekisdan oddiy kupaytirish va kamaytirishdan iborat emas. Mikdor uzgarish-lari narsa va xodisalar ijtimoiy tomolarni asta-sekin susaytirishni takazo etiladi.
Sakrash, shuningdek, narsa va xodisalar o’rtasida ziddiyatlarning xal kilinishidir. Sakrash natijasida eski sifat bilan uning asosida xarakat kiladigan karama- krshiliklar birligini tugatish va inson karama-qarshiligilari birligiga zid bulgan yangi sifat vujudga kelishi sodir buladi.
Nixoyat, sakrash - eski sifatning inkor etilishi va yangi sifatning karor topishidir. Xar qanday narsa va xodisa yangilik bunyod buladigan, eskilik barxam topadigan elementlarni uz ichiga olib, ikki karama-qarshi tomonlarga bulinadi. Sakrash ilgor tomonning galabasi va konservativ(mutaassib) tomonning xaloqati, tugatilishidir. Sakrash natijasida eskidan yangiga utish amalga oshadi. SHunga kura narsa va xodisalarning rivojlanishi ilgarilab boradi.
SHunday qilib dialektik sakrash quyidagi jixatlarga ega : birinchidan, sakrash taraqqiyot natijasida amalga oshadigan ob’ektiv va qonuniy jarayondir; ikkinchidan, sakrash tadrijiylikning uzilib, mikdor uzgarishlaridan tub sifat uzgarishlariga utishidir;
uchinchidan, sakrash eski karama-qarshiliklarning birligini tugatish va yangi sifatga mos keladigan karama-qarshiliklarning vujudga kelishi tufayli paydo buladigan ziddiyatlarni xal kilishdir;
turtiichidan, sakrash narsa va xodisalarning rivojlanib, ilgarilab borishidir.
Xodisalarning sifat xususiyatlariga va ularning rivojlanish sharoitiga boglik ravishda eski sifatdan yangi sifatga utish turli shakllarda sodir buladi. Xar bir narsa, xodisa uzining anik inkor kilish usuliga, uz navbatida anik sakrash shakliga egadir.
Amalga oshish muddatiga boglik ravishda asta-sekinlik bilan ifodalangan sakrashdan bir zumda shiddat bilan sodir buladigan sakrashni farklash kerak. Binobarin, kimyoviy elementlarni biriktirish jarayonida tub sifat uzgarishlar shiddat bilan, juda tez sodir buladi. Ammo xayvonlar bilan usimliklarning rivojlanish jarayonida eski sifatdan yangi sifatga utish bir-muncha sekin sodir buladi. Tez sodir buladigan sakrashlar bilan asta-sekin mikdor uzgarishlari yuli bilan sodir buladigan sakrashlarning bir-biridan fark kilishini xisobga olish kerak. Tez sakrash shunday xususiyatarga egaki, u birinchidan, xal kiluvchi zarbaning birdan-bir ifodasi sifatida bajariladi. Bu sifatiy utish bo’lib dastavval birdaniga eski tugatiladi va sungra yangi bunyod etiladi. Ikkinchidan, u bexostan tez sodir buladi. Ijtimoiy xayotda tez sakrashga eski ijtimoiy tuzumni tugatib, yangi tuzumni urnatadigan inkiloblar misol bula oladi.
Asta-sekin mikdor uzgarishlari yuli bilan sodir buladigan sakrashlar eskini bir yula tugatish bilan emas, balki uzok vaqt davomida eski sifatni yangi sifatga aylantirish bilan tavsiflanadi. Bunday sakrashga xayotning, insonnig paydo bulishi va xokozolar misol bula oladi.
Demak, sakrashlar turli tuman shakllarda amalga oshishi mumkin. Bunda narsa va xodisalarning bir xolatdan ikkinchisisga utish shakllarining turli tumanligi nimaga boglik? Surok degan savol kelib chikadi. Utish shaklllarining turli tumanligi, birinchidan, narsa va xodisalarning moxiyati va xususiyatlariga, ikkkinchidan, unga muvofik keladigan sharoitga boglikdir. Masalan, ijtimoiy xayotda sodir buladigan mikdor uzgarishlar tabiatdagi sakrashlardan tubdan fark kiladi.
Xozirgi sharoitda jamiyatimizning ijtimoiy-iktisodiy, siyosiy, madaniy, ma’naviy xayotida ruy berayotgan jarayonlar uz moxiyatiga kura tub sifat uzgarishlarga kiradi. SHular natijasida davlatimiz yangi bir yuksak boskichga kutariladi. Bular uz-uzidan emas, balki keng xalk ommasining ijobiy faoliyati, ijtimoiy- siyosiy faolligi natijasida amalga oshiriladi. Bu tub uzgarishlar mavjud muammolarni asta-sekin bartaraf etish asosida kechadi. SHuning uchun xam ayrim paytlarda jamiyatimiz taraqqiyoti sekinlashib ketishi xam mumkin. Lekin pirovard - okibatida dialektika qonunlariga binoan uning yangi sifatga utishi mukarrardir. Kurinib turibdiki, bu qonun jamiyatimizni ilmiy boshkarish va uning rivojlanishida katta axamiyat kasb etadi.
Mana mana shu real munosabatlar karama-qarshiliklar birligi va kurash qonunida aks etib. dialektikaning moxiyati va magzini tashkil etadi.
Xamma narsa va xodisalar ichki ziddiyatlarga va bir-biriga karama-qarshi bulgan tomonlarga ega.
Organizm yashab turgan vaqtda uning xujayralari tuxtovsiz ulib, uning urniga yangilari paydo buladi. Mana shu ikki karam - qarshi yunalish organizmning yashashi uchun zarur sharoitni yaratadi. Bu jarayonni tuxtashi organizmning xalok bulishiga olib keladi. Jamiyatda xam uziga xos ziddiyatlar mavjud. Ishlab chikarish bilan iste’mol ishlab chikaruvchi kuchlar bilan ishlab chikarish munosabatlari ijtimoiy borliq bilan ijtimoiy ong o’rtasidagi ziddiyatlar ijtimoiy ziddiyatlardan xisoblanadi.
Taraqqiyotda karami - qarshiliklar birligi va kurashi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
