O’quv darslik

ANTISEPTIK VA DEZINFEKSIYALASH VOSITALARI. 
KIMYOTERAPIYANING ASOSIY MEZONLARI VA TALABLARI 
Antiseptik va dezinfeksiyalash vositalarining ahamiyati juda katta. Ular 
infeksiya tushgan yaralarni davolash, teri va shilliq qavatlarni mikroorganizmlar 
bilan jarohatlanganda, suv va ovqat mahsulotlariga ishlov berish, tibbiy 
anjomlarni, ichki kiyimlar, choyshab, yostiq va o‘rin ko‘rpalarni 
zararsizlantirish uchun qo‘llaniladi. 
Antiseptik va dezinfeksiyalash vositalari bakteriyalar, sodda jonivorlar va 
zamburug‘larga nisbatan keng ta'sir spektriga, kichik latent davriga, yuqori 
faollikka, shu jumladan biologik substraktlar bor bo‘lganda ham, ega bo‘lishlari 
kerak. Preparatlarning kimyoviy jihatdan turg‘un va ularni ishlab chiqarish, 
hamda xarid masalasi yengil bo‘lishi katta ahamiyatga ega. 
Antiseptiklarga qo‘yiladigan muhim talablar bu to‘qimalarga mahalliy 
salbiy ta'sir etmasligi, rezorbtiv ta'sirning juda kam bo‘lishi, allergiya 
chaqirmasligi va kam zaharli bo‘lishidir. 
Dezinfeksiya vositalari ishlov berilgan buyumlarni buzmasliklari ( 
rangining o‘zgarishi, zanglash va boshqa) kerak. Ularda noxush hid bo‘lmasligi 
maqsadga muvofiqdir. 
Antiseptiklarning faolligini baholashda eng ko‘p tarqalgan mezon bo‘lib 
fenol 
koeffetsenti 
(bir 
xil 
antimikrob 
ta'sir 
ko‘rsatuvchi fenol 
konsentratsiyasining 
sinalayotgan 
modda 
konsentratsiyasiga 
nisbati) 
hisoblanadi.
Antiseptik va dezinfeksiyalash vositalarning ta'sir mexanizmi bir xil emas 
va u oqsil denaturatsiyasi, plazmatik membrana o‘tkazuvchanligining buzilishi, 

---

- 796 -
mikroorganizmlarning hayoti uchun o‘ta muhim bo‘lgan fermentlar faolligining 
susayishi bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. 
Kimyoviy tuzilishi bo‘yicha ko‘rilayotgan preparatlar quyidagi guruhlarga 
mansubdir. 

 
Detergentlar
Serigel 

 
Nitrofuran unumlari 
Furatsillin 

 
Fenol va uning xosilalari 
Toza fenol Rezorsin Qayin qatroni 

 
Bo‘yoqlar 
Brilliant yashili Metilen ko‘ki Etakridin laktat 

 
Galogen tutuvchi birikmalar 
Xlorgeksidin Xloramin B Yodning spirtli eritmasi 

 
Metall birikmalari 
Simob ikki xloridi Simobning sariq oksidi
Kumush nitrat Mis sulfat 
Rux oksidi Rux sulfat 

 
Oksidlovchilar 
Vodorod perekisining eritmasi Permanganat kaliy 

 
Aldegid va spirtlar 
Formaldegid eritmasi Etil spirt 

 
Kislota va ishqorlar 
Bor kislotasi Ammiak eritmasi 
Detergentlar
1
, yoki kationli sovunlar yuvish va antiseptik xossalariga 
egadirlar. Ular ko‘pgina bakteriyalar va zamburug‘larga ta'sir etadilar.
Shunday preparatlardan biri 
serigel
. Uning tarkibida detergent-setilpiridiniy-
xloridning mono-to‘rt ammoniyli tuzi, hamda polivinil-butiral va etil spirti bor. 

---

- 797 -
Ushbu guruhga yuqori darajada sirt faolligiga ega bo‘lgan
rokkal 
ham kiradi. 
_______________________ 
1
Lotinchadan detergeo – yuvish, tozalash 
U mono-to‘rt ammoniy tuzidir. Detergentlarning bakteriotsid ta'siri xujayra 
memebranasining tuzilishi, oqsillar denaturatsiyasi va fermentlar faolligini 
susayishi bilan bog‘liq. Detergentlarni jaroxlar qo‘liga ishlov berish, apparatlar 
va asboblarni
1
sterilizatsiyalash uchun qo‘llashadi. Odatdagi konsentra-
tsiyalarda to‘qimalarga salbiy ta'sir ko‘rsatmaydi.
Detergentlarni anionli sovunlar bilan birgalikda qo‘llash mumkin emas, 
chunki bunda ularning mikroblarga qarshi ta'siri yo‘qoladi. Detergentlarning 
ta'siri organik moddalaar bo‘lganda xam susayadi.