O’quv darslik

MIYADA QON AYLANISHI BUZILGANDA QO’LLANILADIGAN 
DORI VOSITALARI 
Miyada kon aylanishining farmakologik boshkarilishi tibiyotning dolzarb 
muammolardan biri bo’lib xisoblanadi. Miyada qon aylanishining o’tkir yoki
surunkali buzilishi bemorlarning o’limi yoki nogiron bo’lishida asosiy 
sabablardan biridir. 
Miya kon tomirlari kasalliklari ichida, miyaning ishemik jaroxatlanishi va 
ishemik insult asosiy o’rinni egallaydi. Shuni nazarda tutish kerakki, miya
boshka to’qimalar bilan solishtirilganda ishemiyaga juda sezgir, shuning uchun 
miyada qon aylanishi buzilishini kamaytirish yoki to’xtatish uchun tezkor chora 
tadbirlarni qo’llash zarur.
Miyada qon aylanishni buzilishi xolatlari, funkstional va organik buzilishlarga 
(tomirlarni qisilishi, emboliya, tromboz, tomirlar aterosklerozi, gemoragiyalar) 
bog‘liq.
Ko’p xolatlarda ishemik insultni sababi bo’lib, qon tomirlarni 
aterosklerotik buzilishi, uyqu arteriyasi va umurtqa poganasi arteriyasining 
stenozi bo’ladi. 
Bunday 
xolatlarda 
insultni 
profilaktika 
maqsadida 
antiagregantlar 
(astetilstalistilat kislotasi, tiklopidin, klopidogrel) tavsiya qilinadi
Miyada o’tkir qon aylanishini buzilishini ko’prok uchrab turadigan
shakliga subaraxnoidal va miya qon tomirlari yorilishi kiradi. Gemoragik insultni
kelib chiqishi sabablariga arterial gipertenziya, tomir anevrizmi, mikroanevrizm, 
xamda angiomalar kirishi mumkin.

---

- 418 -
Shuni nazarda tutish kerakki, gemorragik insultda qon tomirlarni torayish 
reakstiyasi nomoyon bo’ladi. Bunday bemorlarni davolash usularidan biri - 
gematomani xirurgik yo’l bilan olib tashlash (agar mumkin bo’lsa) lozim. Ishemik 
insultni ko’proq uchrab turadigan sababiga embol va tromblar bo’lib, bular miya 
tomirlari turlarini bekitib qo’yadi. Bu xolatlarni oldini olish uchun bevosita va 
bilvosita ta’sir qiluvchi antikoagulyantlardan (geparin, kam molekulali geparin 
preparatlari, varfarin, sinkumar, fenilin) foydalaniladi. 
O’tib ketuvchi xarakterga ega bo’lgan miyada qon aylanishini buzilish 
xolatlari (tranzitor ishemik avji), miya qon tomirlari spazmiga bog‘liq.
Bu xolatlarda ham profilaktik chora sifatida antiagregant va antikoagulyantlarni 
tavsiya qilish maqsadga mufovikdir. Lekin, bu ikki gurux preparatlari qon 
tomirlari yorilishi (krovoizliyanie) yoki shunday xolatlar mavjud bo’lishi mumkin 
bulgan vaziyatlarda, bu preparatlarni ishlatib bo’lmaydi. Bundan tashqari, 
bunday xolatlarda , miya qon tomirlari tonusini pasaytiruvchi preparatlardan 
foydalanish 
maqsadga 
mufoviqdir. 
Davomli 
ishemiya 
xolatida 
miya 
to’qimasining nekrozi rivojlanishi mumkin. 
Miyaning ishemiya bilan bog‘lik bo’lgan o’tkir jaroxatlanishidan tashqari,
miyada qon aylanishini surunkali etishmovchiligi ko’prok kuzatiladi. Bunday 
xolatlarda xotira, intellektual, ruxiy, yurish turishi va xarakat reakstiyalari
buzilishi mumkin. Bunday noqulay ko’rinishlar sekin astalik bilan doimiy oshib 
boradi, odatda bu xolat yoshga va birgalikda keluvchi patologik jarayonlar 
(tomirlar aterosklerozi, arterial gipertenziya, metobolizmni buzilishi ) bilan 
bog‘liq. 
Miyada qon aylanish etishmovchiligini birdan – bir, asosiy profilaktikasi va 
terapiyasining prinstipi miya tomirlarining kengaytirishdir. Shunday effektni olish 
uchun tomirlarni kengaytiruvchi moddalardan foydalaniladi, bu moddalar 
periferik qon tomirlarni tonusini pasaytiradi. Bunday preparatlar odatda umumiy 
gipotenziyani chaqiradi, bu esa miyada qon aylanishini pasaytiradi, bu esa 
noqulay xolatlar kelib chiqishiga sabab bo’lishi mumkin. Shuning uchun, tanlab 

---

- 419 -
miya kon tomirlarini kengaytiruvchi preparatlarni buyurish talab kilinadi. Lekin 
bunday preparatlarni yaratish vazifasi murakkabdir. Ma’lum bulgan dori 
vositalardan fakat nimodipin, vinpostetin (kavinton) va pikamilon miya 
tomirlariga nisbatan tanlab ta’sir kiladi. Miya tomir kasalliklarini boshkacha 
davolash prinstipiga nerv xujayralarini ishemik (gipoksiya) xolatga chidamligini 
oshiruvchi, ya’ni neyroprotektor ta’sirga ega bulgan preparatlar nazarda 
tutilmokda.