O’quv darslik

7-aminotsefalosporan kislotasining kimyoviy tuzilishi 
 
 
 
 
I-avlod namoyondalari ayniqsa gramm musbat kokklarga qarshi samarador 
(pnevmokokklar, streptokokklar, stafilakokklar). Ularga ba'zi gramm manfiy 
bakteriyalar (
Escherichia coli, Klebsiella pneumonia, Proteus mirabilis
) ham 

---

- 833 -
sezgirdirlar. Ular amaliy jihatdan ko‘k yiring tayoqchasi, 
Enterobacter, Serratia 
marcescens, 
indol ijobiy protey, bakteriodlar (
Bacteroides fragilis
)ga ta'sir 
etmaydilar. Sefalosporinlarning II-avlodi ta'sir spektri I-avlod preparatlarini 
kabi bo‘lib, ulardan tashqari 
Enterobacter, 
indol ijobiy proteylarga ham ta'sir 
ko‘rsatadi. Qator preparatlar 
Bacteroides fragilis 
va 
Serratia 
ning ba'zi bir 
shtammlariga qarshi samaradordir (sefoksitin, sefametazol, sefotetan). Ushbu 
guruh preparatlari gramm musbat kokklarga ta'siri bo‘yicha I-avlod 
preparatlariga nisbatan faolsizroqdirlar. Ko‘k yiring tayoqchasi ularga sezgir 
emaslar. 
6-jadval. 
Sefalosporinlarning antimikrob ta'sir spektri. 
Mikroorganizmlar 
Sefalosporinlar avlodi 
I 
II 
III 
IV 
Sefa-
lo-tin 
Sefok-
sitin 
Sefur
ok-
sim 
Sefo-
pera-
zon 
Sefta-
zidim 
Sefe-
pim 
Grammmusbat kokklar 
Streptococcus pyogenes 
Streptococcus pneumonia 
Streptococcus viridians 
Enterococcus faecalis 
Straphylococcus 
aureus 
(metitsillinga sezgir) 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
Grammmanfiy kokklar 
Neisseria gonorrhoeae 
Neisseria meningitides 
Acinetobacter calcoaceticus
1 
Moraxella catarrhalis 
+ 
- 
- 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
± 
+ 

---

- 834 -
Gramm manfiy tayoqchalar 
Escherichia coli 
Salmonella typhi 
Salmonella enteritidis 
Shigella dysenteriae 
Klebsiella pneumonia 
Enterobacter aerogenes 
Serratia marcescens
2 
Proteus mirabilis 
(indol manfiy) 
Proteus vulgaris 
(indol ijobiy) 
Pseudomonas aeruginosa 
Haemophilus influenza 
Bacteroides fragilis
3 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
- 
+ 
- 
- 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
- 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
± 
- 
+ 
- 
- 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
± 
+ 
- 
Gramm musbat tayoqchalari 
Clostridium botulinum 
Clostridium tetani 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
Izox. Plyus- ta'siriga sezgir; (±)-hamma vaqt ham sezgir emas; minus-ta'siriga 
chidamli. 
1
Acinetobacter calcoaceticus- 
shartli patogen gramm manfiy bakteriya; yirirngli 
yallig‘-lanishning qo‘zg‘otuvchisi (sepsis, endokardit, absesslar, peshob yo‘llari 
infeksiyasi va boshqalar). 
2
Serratia marcescens (Bacterium prodigiosum) – 
shartli patogen gramm manfiy 
bakteriya, yiringli yallig‘lanish qo‘zg‘otuvchisi (Yaralar infeksiyasi, osteomielit, 
nafas va peshob yo‘llari infeksiyasi va boshqalar).
3
Bacteroides fragilis- 
spora hosil qilmaydigan gramm manfiy bakteriya; 
operatsiyadan keyingi davrdagi yiringli asoratlarni, sepsis, absesslar (o‘pka, 
miya va boshqalar) qo‘zg‘otuvchisi. 
III –avlod sefalosporinlarga anchagina katta ta'sir spektri xosdir, ayniqsa gramm 
manfiy bakteriyalarga nisbatan. Gramm musbat kokklarga ular II-avlod 
sefalosporinlariga ko‘ra kamroq darajada ta'sir ko‘rsatadilar. Seftazidim va 
Sefoperazonning 
Pseudomonas aeruginosa 
ga qarshi kuchli ta'sir etishi 
aniqlangan. Sefotaksim ham ushbu qo‘zg‘otuvchiga qarshi ta'sirga ega, ammo 
biroz kamroq darajada. Seftizoksim va moksalaktam 
Bacteroides fragilis 
ga 

---

- 835 -
nisbatan antibakterial faollikka egalar. Sefalosporinlarning bu guruhi 
Enterobacter, Serratia
, hamda 
Haemophilus 
va
Neisseria 
larning β-laktamaza 
ishlab chiqaruvchi shtammlariga ta'sir ko‘rsatadi. Ko‘pincha III –avlod 
sefalosprorinlarining muhim xossalaridan bo‘lib ularning gematoenseflik 
to‘siqdan o‘ta olish qobiliyati hisoblanadi (sefoperazon va sefiksimdan tashqari).
IV-avlod sefalosporinlarining antimikrob ta'sir spektri III –avlod 
preparatlarikiga nisbatan yanada kengroq. Ular gramm musbat kokklarga 
nisbatan ancha samaradorlar. Ko‘k yiring tayoqchasi va boshqa gramm manfiy 
bakteriyalar, shu jumladan β-laktamaza ishlab chiqaruvchilarga nisbatan yuqori 
faollikka egalar. Bakteroidlarga arzimaydigan ta'sir ko‘rsatadilar. 
Kiritish 
yo‘lga 
qarab 
sefalosporinlar 
2 
guruhga 
bo‘linadi. 
1. 
Parenteral 
kiritish 
uchun 
Sefalotin Sefuroksim Sefotaksim Sefepim va boshqalar. 
2. 
Enteral 
kiritish 
uchun
Sefaleksin Sefaklor Sefiksim va boshqalar. 
Ko‘pgina sefalosporinlar ovqat hazm qilish traktidan yomon so‘riladilar, 
ammo bir qism preparatlar anchagina yaxshi absorbsiyalanadi va shu sababli 
ularni enteral yo‘l bilan kiritiladi. Bunda ularning biologik o‘zlashtirilish 
darajasi 50-90% ni tashkil etadi. Ularning qonda bakteriotsid konsentratsiyada 
to‘planishlari, kerakli farmakologik ta'sirni ta'minlaydi. Gematoensefalik 
to‘siqdan I va II avlod preparatlar deyarli o‘tmaydilar. Shu bilan bir qatorda III-
avlod sefalosporinlarining ko‘plari bosh miya to‘qimasiga o‘tadi. Qonda 
sefalosporinlar zardob oqsillari bilan qisman bog‘lanadilar. Ko‘pgina preparatlar 
buyrak orqali (filtratsiya va sekretsiya yo‘li bilan) ajraladilar, ayrim preparatlar 
asosan safro bilan ichakga tushadilar (sefoperazon, seftriakson). Har xil avlod
muayan preparatlarining yarim ajralish davri (t
½
) va dozalarini ajratish tubdan 
farq qiladi. Umumiy tushuncha uchun 7-jadvaldagi ma'lumotlarga qarang. 

---

- 836 -
Ba'zi sefalosporinlarni β-laktamaza ingibitori sulbaktam bilan birgalikda 
(kombinatsiya) qo‘llashadi. Bu ularning bakterial infeksiyani davolash 
samaradorligini oshiradi. Shunday preparatlardan biri sulperazon (sefa-
perazon+sulbaktam) 
hisoblanadi. 
Sefalosporinlarni 
gramm 
manfiy 
mikroorganizmlar qo‘zg‘atadigan hastaliklarda (masalan, peshob yo‘llari 
infeksiyasi), penitsillinlar samara bermagan yoki ularni qo‘llash mumkin 
bo‘lmagan, gramm musbat bakteriyalar qo‘zg‘atgan infeksiyalarni davolashda 
qo‘llaniladi. Kataral pnevmoniyada (qo‘zg‘otuvchisi fridlender tayoqchasi-
Klebsiella pneumoniae
) seforosporinlar tanlangan preparat hisoblanadi. Ko‘k 
yiring tayoqchasi bilan bog‘liq infeksiyalarda seftazidim va sefoperazon 
qo‘llaniladi. So‘zak hastaligida tanlangan preparat bo‘lib seftriakson 
hisoblanadi. Meningokokk yoki pnevmokokklar bilan chaqirilgan meningitda 
gematoensefalik to‘siqdan o‘tadigan preparatlarin qo‘llash lozim, masalan 
sefuroksim, III-avlod sefalosporinlar (sefoperazon va sefiksimdan tashqari). 
Qator preparatlar (sefoksitin, seftizoksim) bakterioidlar (
Bacteroides fragilis
) 
qo‘zg‘atgan infeksiyalardan samaradordirlar. Sefalosporinlar ko‘pgina 
be'morlarda allergik reaksiyalarni rivojlanishiga olib keladilar. Ba'zan 
benzilpenitsillinlar bilan chaparasta sensibilizatsiya kuzatiladi. Noallergik 
asoratlardan buyrakni shikastlanish kuzatilishi mumkin (asosan sefaporidin va 
sefradinni qo‘llaganda kuzatiladi). Kuchsiz leykopeniya rivojlanishi mumkin. 
Bundan tashqari ko‘pgina preparatlar mahalliy ta'sirlantiruvchi xossaga egadirlar 
(ayniqsa sefalotim).