Ontogenez va filogenez, ularning o’zaro bog’liqligi

Ergantik korrelyatsiyalar shakllangan organlar va strukturalar orasida o`zaro funktsional bog`lanish hosil qiladi. Chunonchi, nerv markazlari va nervlarning rivojlanishi periferik organlarning rivojiga ijobiy ta’sir ko`rsatadi. O`z navbatida periferik organlarni olib tashlash yoki ko`chirib o`tkazish nerv markazlari hajmining kichrayishi yoki ortishiga sabab bo`ladi. Skelet muskullarining rivojlanishi skelet-suyaklar tuzilishiga bevosita ta’sir ko`rsatadi. Albatta, ergantik korrelyatsiya natijasi nasldan-naslga berilmaydi, lekin shunga qaramay, to`laqonli organizmning rivojlanishida genom va morfogenetnk korrelyatsiyaga asoslangan jarayonlar shakllanishini to`ldiradi.

Organizmlarning bir butunligi, qism va organlarining bir-biriga bog`liq holda o`zgarishi ontogenezdagina emas, balki filogenezda ham namoyon bo`ladi. Tarixiy rivojlanishda organlarning bunday o`zaro bog`liq holda o`zgarishi koordinatsiya deyiladi. Koordinatsiya topografik, dinamik, biologik xillarga bo`linadi. O`zaro bog`liq holda harakatlanuvchi har xil funksiyalarning mavjudligi ontogenetik differensiyalanishning normal kechishini ta’minlashda katta biologik ahamiyatga ega. Ontogenezning evolyutsiyasida xilma-xil boshqarish mexanizmlarining paydo bo`lishi individual rivojlanishning turg`unligini oshirgan. Individual rivojlanish turg`unligi tashqi muhitning o`zgaruvchan omillaridan ko`proq mustaqil bo`lishga imkon bergan. Individual rivojlanishning nisbatan turg`unligini hosil bo`lishi jarayoni evolyutsiyada ontogenezning «avtonomizatsiyasi» deyiladi. Ontogenez avtonomizatsiyasi ayniqsa har xil turlarga mansub hayvonlar, o`simliklar rivojlanishini bir xil sharoitda qiyoslaganda namoyon bo`ladi.

Tevarak-atrof muhitning temperaturasi keskin o`zgarib turishiga qaramay, issiqqonli hayvonlar tana temperaturasining turg`un saqlanishi ontogenez avtonomizatsiyasiga misol bo`ladi. Ontogenez avtonomizatsiyasining natijalari tanlanish orqali mustahkamlanadi. Tashqi muhit individual rivojlanishga tuzatishlar kiritsa ham, uning xarakteri doim irsiy dastur bilan belgilanadi. Ontogenez avtonomizatsiyasi evolyutsiyaning eng yorqin yo`nalishlaridan biri bo`lsa, ham, u irsiy dasturni qaytadan ko`radigan o`zgarishlarni istisno qilmaydi.