Ona tili umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7-sinfi uchun darslik

Erta quvonish va ocharchilik
“Katta sakrash” deb nomlangan 
dasturning muhokama etilishi va Mao 
Szedunning unga rozi bo‘lishi.

---

26
Audiomatn voqealari hamda o‘z taassurotlaringiz asosida matn yozing. Matn 
sarlavhasini o‘zingiz tanlang. 
Quyidagi olmoshlar ma’nosida, qo‘llanishida o‘zaro qanday farqlarga ega ekani haqida 
mulohaza yuriting. Fikrlaringizni tuzgan gaplaringiz orqali asoslang.
Quyidagi voqealarning sabablarini yozing.
1. 
Chumchuqlarni qirib tashlashni o‘ylay boshlashdi.
2. 
Mao Szedun tabiat muvozanatining buzilishi haqida hech nima bilmas edi.
3. 
Chigirtka va shilliqqurtlar ko‘payib ketdi.
4. 
Bug‘doy hosili juda kam bo‘ldi.
5. 
Odamlar chumchuqlarni shovqin-suron bilan qo‘rqitishgan.
6. 
Ko‘plab odamlar ocharchilikdan vafot etdi.
“Almashish”, “almashtirish”
so‘zlari qanday ma’no anglatadi?
Olmoshlar so‘z, so‘z birikmasi, gaplar va matnlarga ishora qiladi, ularning o‘rnida al-
mashib kela oladi. Masalan, 
Salimning sochlari sariq, ko‘zlari ko‘k. U hecham o‘zbekka 
o‘xshamaydi 
gapida 
u 
olmoshi 
Salim 
o‘rnida qo‘llanmoqda. 
Asrora sahnaga chiqma-
di. Bu Lola opaning jahlini chiqardi
gaplarida esa 
bu
olmoshi butun bir gapga ishora 
qilmoq da. Mazkur o‘rinlarda olmoshlarning qo‘llanishi nutqiy qisqalikka, ravonlikka va 
o‘rinsiz takrorlarning oldini olishga xizmat qilmoqda. 
men – o‘zim
siz – sizlar
har birimiz – hammamiz
nechta? – qancha?
bu – shu
kim? – kim-kim?
kimdir – allakim
allakim – birov
necha? – nechta?
har kim – hech kim
u – o‘sha
hech narsa – hech nima
qani? – qayerda?
nega? – nima uchun?
qalay? – qanday?

---

27
Berilgan parchalardan olmoshlarni aniqlang. Ularning nimani almashtirayotganini 
yozing.
Audiomatndan olingan gaplarni o‘qing. Jamlab hamda to‘pdan ajratib ko‘rsatishni 
ifodalayotgan so‘zlarni aniqlang.
Xitoy Ikkinchi jahon urushidan keyin qoloq bir mamlakat 
edi. O‘sha paytda Xitoyda ahvol juda og‘ir, oziq-ovqat 
yetishmovchiligi bor bo‘lib, millionlab odamlar yo‘qchilikda 
yashardi. Xitoy hukumati oldida qishloq xo‘jaligi hamda 
iqtisodiyotda islohotlar o‘tkazish va mamlakatni qoloqlikdan 
chiqarish vazifasi turardi. Amalda shunday islohotlar 
o‘tkaziladi. Ammo ularning foydasidan ziyoni ko‘proq bo‘ladi.
Bu dasturning hammualliflaridan biri o‘sha paytda Xitoy 
ta’lim vazirining o‘rinbosari bo‘lgan biolog Chjou Szyan edi. U 
o‘z dasturida qishloq xo‘jaligini rivojlantirish va odamlarning 
qornini to‘ydirish uchun chumchuqlar va kalamushlarni 
yoppasiga qirib bitirishni taklif qilgandi. Chjou Szyanning 
hisob-kitoblariga ko‘ra mamlakatda yetishtirilayotgan 
bug‘doyning katta qismini chumchuqlar va kalamushlar yeb 
qo‘yyapti. Agar ular qirib tashlansa, millionlab odamlarni 
to‘ydirsa bo‘ladigan bug‘doyni asrab qolish va mamlakat 
aholisini qashshoqlikdan chiqarish mumkin bo‘ladi.
Jamlamoq, to‘pdan ajratmoq
so‘zlari qanday ma’no anglatadi?
1. 
Mamlakatdagi qariyb barcha chumchuqlar qirib bitiriladi.
2. 
Butun Xitoyda chumchuqlarga qiron keltirish boshlanadi.
3. 
Har bir odamga ma’lum miqdorda chumchuq o‘ldirish majburiyati belgilanadi.
4. 
Mamlakatdagi qariyb hamma chumchuq yo‘q qilingach, tabiatdagi muvozanat buziladi.
5. 
Har kim ekkanini o‘radi, deganlaridek, tabiatga qarshi ayovsiz kurash olib borgan 
xitoyliklarni tabiatning o‘zi shu tariqa ayovsiz jazolaydi.

---

28
Shaxs-narsalarning qancha qismi haqida gap ketayotganini ifodalash uchun belgi-
lash olmoshlaridan foydalanamiz. 
Hamma, barcha, bari, jamiyki, butun, yalpi
olmosh-
lari jamni; 
ba’zi, ayrim
olmoshlari esa qismni ifodalash uchun qo‘llanadi. Qiyoslang: 
Bu 
xatlarning