5 Amaliy mashg’ulot Mavzu : Uzunlikni o’lchash Nazariy qism

5 - Amaliy mashg’ulot
Mavzu : Uzunlikni o’lchash
Nazariy qism

Uzunlik nima va bu ko'rsatkich qanday ko'rsatilgan? U ishora qiladi nuqta masofasiga ishora, ya'ni segmentning o'lchami. Geometrik muammolarda uni A deb belgilash odatiy holdir. Stereometriyada uni A va harflar bilan belgilash mumkin. l (masalan, tekislikni kesadigan to'g'ri chiziq paydo bo'lgan muammolarda).

F izikada mayatnik uzunligi, qo'l ushlagichi va boshqalar. "Berilgan" da harf bilan ko'rsatilgan l, chunki biz alohida yo'nalish haqida gaplashmoqdamiz.


Uzunlik - bu chiziq uzunligini tavsiflovchi miqdor va balandligi qarama-qarshi tekislikka perpendikulyar tushirildi. Ya'ni, uzunlik balandlikdan farq qiladi, degan xulosaga kelishimiz mumkin, chunki u rasmning bir qismi bo'lib, uning yuziga to'g'ri keladi va balandlik chizilgan qo'shimcha qurilish natijasida olinadi.
Balandlik muammolarni hal qilish uchun yangi ma'lumotlarni, shuningdek asl nusxaning bir qismi sifatida yangi raqamlarni olish uchun amalga oshiriladi.
Ob'ektning kengligi ikkala o'lchovli va uch o'lchovli narsalarning shaklini tushunish uchun zarurdir. Qoida tariqasida, u B harfi bilan belgilanadi. Kengligi metr bilan o'lchanadi (SI). Agar ob'ekt juda kichik bo'lsa, unda qulaylik uchun kichik o'lchov birliklaridan foydalaniladi:
detsimetr,
santimetr,
millimetr,
mikrometrlar va boshqalar va agar mavzu juda katta, keyin quyidagi prefikslar yoziladi:
Kilo (10³),
Mega- (10⁶),
Giga- (10⁹),
Tera- (10¹²) va boshqalar.
Albatta, bunday katta birliklar, masalan, astronomiya uchun zarurdir. Ular kvant fizikasida, mikrobiologiyada va boshqalarda ham qo'llaniladi.
To'rtburchakning tomonlariga nima deyiladi?
Kvadratdan farqli o'laroq, to'rtburchakning qirralari juft yo'nalishda teng va.
Bu shuni anglatadiki, shakllanadigan tomonlar boshqacha.
Odatda, to'rtburchakning uzun tomoni uzunlik deb nomlanadi va to'rtburchakning kengligi qisqaroq tomonga teng.
SIga ko'ra uzunlik, kenglik va balandlikning o'lchamlari qanday o'lchanadi yagona o'lchov tizimiga ko'ra, uzunlik, balandlik va kenglik metrda o'lchanadi. Ammo ba'zida, agar u kasr yoki ko'p xonali son bo'lsa, hisob-kitoblarda qulaylik uchun bir nechta birliklardan foydalaniladi.
O'lchov birliklarini qanday qilib kattaroq yoki, aksincha kichik qilib to'g'ri o'zgartirishni bilish uchun siz bilishingiz kerak qiymatlari.
Shkaf - 10¹,
Hekto - 10²,
Kilo - 10³,
Mega - 10⁶,
Giga - 10⁹,
Deci - 10^-1,
Santi - 10^-2,
Milliy - 10^-3,
Mikro - 10^-6,
Nano - 10^-9.
Ushbu birliklarni sanab bo'lgandan keyin metrga aylantirilishi kerak.
Tizimdan tashqari birliklar ham mavjud, ammo ular juda kam uchraydi:
mil - 1,6 km;
fut - 12 dyuym - 0,3048 m;
hovli - 36 dyuym - 91,44 mm;
dyuym - 25,4 mm va boshqalar.
Muammolarni hal qilishda bunday birliklarni metrga aylantirish kerak.
Geometrik vazifalarni bajarishda o'lchov birliklariga alohida e'tibor berilmaydi, asosiysi shundaki solishtirish mumkin edi (agar siz santimetrda hisoblayotgan bo'lsangiz, unda barcha qiymatlar santimetrga aylantirilishi kerak) va jismoniy muammolarni echishda, o'lchovlarning yagona tizimiga muvofiq hisoblagichlarda berilishi kerak.
Masofani o‘lchash usullari
Joyda masofani uch usulda: bevosita, bilvosita va dalnomer yordamida o‘lchash mumkin. Bevosita o ‘lchash usulida masofa o‘lchov asbobi bilan to‘g‘ridan - to‘g‘ri o‘lchanib, uzunligi aniqlanadi. Masofani bu usulda o‘lchash uchun po‘lat lenta, ruletkava invar simdan foydalaniladi. Bu asboblar po‘lat yoki invar (64% temir va 34% nikel qorishmasi) dan yasaladi. Po‘latdan yasalgan o‘lchov asboblari yordamida masofani 1:1000-1:25000 aniqlikda, invardan yasalgan asboblar yordamida 1:25000-1:1000000 aniqlikda o'lchash mumkin. Masofani o‘lchash asbobi Yordamida
to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘lchamasdan uning uzunligini biror boshqa o ‘lchash natijalaridan 
foydalanib matematik formulalar asosida hisoblab topishga bilvosita (vositali) o‘lchash
deyiladi. Uchburchakning uchta burchagi va bitta tomonini o‘lchash natijalaridan foydalanib, qolgan ikki tomonini sinuslar teoremasi asosida aniqlashni bunga misol qilib ko‘rsatish mumkin. Bilvosita o‘lchash usulida masofa uzunlngini 1:1000 – 1:250000 aniqlikda hisoblab chiqarish mumkin. Joyda masofani bevosita va bilvosita o‘lchash 
ancha murakkab ish hisoblanadi va bunga ko‘p vaqt ketadi. Shuning uchun masofani
o‘lchashning osonroq yo‘lini topish zarur bo‘lib qoldi. Dalnomer deb ataluvchi asbob ixtiro qilingandan keyin bu ish birmuncha osonlashdi, turli dalnomerlar, chunonchi optik dalnomer, svetodalnomer, radiodalnomerlar ixtiro qilindi va o‘zlashtirildi Masofanio‘lchashda dalnomerlaming bundan boshqa turlari ham ishlatiladi. Keyingi yillarda 
masofani bilvosita o ‘lchashda lazerdan ham foydalanilmoqda. Masofa optik dalnomerlar bilan1:200 - 1:5000 aniqlikda, svetodalnomer va radiodalnomerlar bilan 1:10000 - 1:400000 aniqlikda o‘lchanadi.