Oliy va o‘rta

N­1 nivelirining konstruksiyasini ishlab chiqishda asos qilib NB tipdagi nivelir qabul qilingan. Shuning uchun ushbu nivelir­ ning optik sxemasi NB tipidagi nivelir sxemasidan prinsipial ra­ vishda farq qilmaydi. Yassi parallel plastinka bunda ham truba­ ning ichida joylashgan. N-1 niveliri o‘zining texnik tavsifi bo‘yicha (5.1­jadval) NB niveliridan yuqori sifatli optikasi, prizma blok kontaktli adilak va qarash trubasi havo haroratining birdaniga o‘zgarishidan himoyalovchi (qoplama) bilan ta’minlangani bilan farq qiladi. Kojux nivelir ichidagi barcha uzellarning harorati­ ni tenglashtirib turadi. Shu tufayli adilak o‘qi bilan trubani vizir o‘qi orasidagi i burchakni o‘zgarishi tekis va miqdori jihatidan kichik bo‘ladi, bu esa nivelirlash natijalarining aniqligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.

Ushbu nivelirning eng muhim afzalliklaridan biri optik mikrometr bo‘lagining qiymati nivelir va reyka orasidagi masofa­ ga bog‘liq bo‘lmaydi, chunki yassi parallel plastinka truba ichi­ da birlashuvchi nurlar to‘plamida joylashadi va harorat ta’siridan kam o‘zgaradi.

Nivelir trubasida bo‘lak qiymati 2 millimetrga 10'' ga teng bo‘lgan silindrik kontaktli kompensirlovchi adilak o‘rnatilgan.

Nivelirning harorati 1°C ga o‘zgarganda adilak pufakchasining uzunligi 0,1–0,2 mm dan ortiq o‘zgarmaydi. Nivelir elevatsion va

azimut bo‘yicha yo‘naltiruvchi vintlarga ega; i klass nivelirlash­ ga mo‘ljallangan.

5.2-jadval

Texnik tavsifi	N1 (Rossi­ ya)	N­05 (Rossi­ ya)	Ni004 (Ger­ mani­ ya)	Hc­2 (Ros­ siya)	Ni002 (Ger­ mani­ ya)	Ni007 (Ger­ mani­ ya)
qarash trubasining katta­ lashtirishi, marotaba	45	42	44	45	40	31.5
Obyektiv bo‘sh teshigining diametri, mm	60	52	56	50	55	40
Vizirlashning eng qisqa
masofasi, metr: Nasadkali Nasadkasiz Dalnomer koeffitsienti Dalnomer doimiysi, metr	4.2 100 0.35	1.0 5.0 100 0.00	3.0 100 0.00	4.5 100 0.00	1.5 100 0.37	2.2 100 0.00
2 mm ga adilak bo‘lagining
qiymati:
Trubadagi, sekund
O‘rnatgich, minut Mikrometr shkalasi bo‘lagining qiymati, mm	10 2	10 5	10 2	5	8	8
Kompensatorni ishlash dia­ pazoni,	0.05	0.05	0.05	­	0.05	0.05
minut Nivelir trubasining qiyali­	­	­	­	10	10	10
giga kompensatorning sez­ girligi, sek. Nivelir qutisiz massasi, kg	­ 6.9	­ 5.6	­ 6.2	0.3 7.0	0.05 6.5	0.15 3.9

Yuqori aniqlikdagi nivelir N-05 N-2 nivelir bazasida ishlab chiqilgan. Nivelir 42^x kattalashtiruvchi apoxromatik qarash tru­ basiga ega; trubaning obyektivi oldida qo‘ndiriladigan linza 1, optik klin 2 va yassi parallel plastinka 3 joylashgan. Nivelirn­ ing optik sxemasi silindrik kontakli adilak pufakchasi uchlarin­ ing tasvirini, hamda sanoq olish qurilma shkalasi tasvirini tru­ bani qurish maydoniga uzatadi. Optik klin i burchagi qiymatni, uni trubani vizir o‘qi atrofida aylantirib, o‘zgartirish imkonini be­ radi. qarash trubasi, tasvirni uzatuvchi prizma bloki va kontak­ tli adilak issiqdan himoyalovchi g‘ilovga joylashtirilgan, shu tu­

fayli nivelir harorati 1°C ga o‘zgarganda i burchakning o‘zgarish 0,5'' dan oshmaydi.

N­05 niveliri ishlashga qulay, i va ii klass nivelirlashda nati­ jalarining yuqori aniqligini ta’minlaydi (5.1­jadvalga qarang).

Yuqori aniqlikdagi nivelir Ni 004 (Germaniya) «Karl Sey­ ss» yuqori texnik ko‘rsatkichlari bilan xarakterlanadi (5.2­jad­ valga qarang). U i va ii klass nivelirlashda keng qo‘llaniladi. Nivelirning barcha asosiy qismlari, qarash trubasi, kompensir­ langan ampulali kontaktli silindrik adilakoptik mikrometrli, yas­ si parallel plastinkali himoyalovchi oyna va truba obyektivi ora­ sida joylashgan yassi parallel plastinkali issiqdan himoyalovchi po‘lat g‘ilofga joylashtirilgan. Nivelirning asosiy afzalliklaridan biri nivelir harorati 1°C ga o‘zgarganda i burchakni o‘zgarishi 0,5'' dan oshmaydi. Trubani ko‘rish maydoniga iplar turi, adi­ lak pufakchasi uchlarini tasviri va optik mikrometr sanoq olish shkalasi tasviri uzatiladi, bu esa nivelir bilan ishlashda qulaylik tug‘diradi.

Nivelirdan reykagacha bo‘lgan turli masofalarda bissektorni shtrixga to‘g‘rilash aniqligini oshirish uchun iplar to‘ri turli bur­ chakli ikkita harakatlanadigan bissektorga ega – bittasi ko‘rish maydonining o‘ng qismida 20 metrdan katta masofalar uchun, boshqasi (katta burchakli) ko‘rish maydonining chap qismida 20 metrdan kichik masofalar uchun.