Oliy va o‘rta

5.8-rasm. N­05 nivelirining optik sxemasi:

1 – qo‘ndiriladigan linza; 2 – optik klin; 3 – yassi parallel plastinka; 4–5 – obyektiv linzasi; 6 – fokuslovchi linza; 7 – optik mikrometrning uzatuvchi linzasi; 8 – iplar turi; 9 – okular; 10–13 va 18 – okular ko‘rish maydoniga adilak pufakchasi uchlarining tasvirini uzatuvchi optik sistema;

14 – optik mikrometr shkalasi; 15 – yoritish oynasi; 16–17 – silindrik adilakning himoya oynasi.

7. -§. Invar nivelirlash reykalari

N-05, N-3, N-10 nivelirlari bilan ishlatish uchun ularga mos ravishda RN-05, RN-3,RN-10 reykalar ishlab chiqiladi. RN-05 reykasi yuqori aniqlikdagi nivelirlashda ishlatiladi. Bu reykadan foydalanib 1 km ikkilangan yo‘lga 0,5 mm aniqlikni ta’minlash mumkin.

RN-05 reyka (5.9­rasm) uzunligi 3080 mm, eni 85 mm, qalinligi 40 mm bo‘lgan qog‘oz korpusga ega. Uning yuzi to­ monida chuqurligi 6–8 mm bo‘lgan bo‘yma ariqchasimon o‘yiq qilingan bo‘lib, uning ichiga bo‘laklar tushirilgan invar len­ ta joylashtirilgan. invar lenta uzunligi 3000 mm, eni 25 mm, qalinligi 0,6 mm. Lenta oxiri (5.10­rasm) reyka (tavoni) po‘lat poynaka mahkamlanadi, lentaning ikkinchi tomoni, yuqorida po‘lat richagga 2­ulangan, uning ikkinchi tomoniga purjina 3 mahkamlangan. Prujinaning ikkinchi uchi orqa tomonda reyka korpusiga mahkamlangan; 4­gaykani burash bilan invar lenta­ ni tortilishini (taranglik holatini) boshqarish mumkin, u doimiy bo‘lib 200N ga teng bo‘lishi kerak. invar lentaga ikkita shka­ la tushirilgan (5.9­rasm): asosiy shkala o‘ng tomonda, chap to­ monda qo‘shimcha shkala. Har ikki shkalada 5 mm oraliqda shtrixlar chizilgan. Shtrix qalinligi 1 mm, uzunligi 6 mm. Bir shkala ikkinchisiga nisbatan yarim bo‘lakka, ya’ni 2,5 mm ga siljitilgan. Asosiy shkalada bo‘laklar 0 dan 60 gacha nomerlab yozilgan, ko‘pincha shkala 60 dan 119 gacha nomerlab yozil­ gan, ular yarim detsimetrni ifodalaydi. Asosiy shkalani nol rey­ ka tavonidan hisoblanadi. Asosiy va qo‘shimcha shkalalardan olingan sanoqlarning farqi doimiy kattalik bo‘lib, 59.25 yarim diyemetrga teng.

Reyka orqa tomonida qaytarib qo‘yiladigan dastasi (ushla­ gich) va bo‘lak qiymati 2 mm ga 10' bo‘lgan doiraviy adilaki bor. Reykadan sanoq olishdan reyka kostilga (maxsus temir qoziqcha) tik (vertikal) o‘rnatiladi va bu holatda tirgagich yordamida ush­ lab turiladi.

Reykani tayyorlashga katta talablar qo‘yiladi: Reyka tavoni­ ni shkala o‘qiga perpendikular emasligini balandlikka ta’siri 0,08 mm dan oshmasligi kerak. Shkala nolini tavonga to‘g‘ri kelishi­ ning xatoligi 0,10 mm dan oshmasligi kerak. Reyka o‘rta qismi­

da uning bukilishi 3 mm dan oshmasligi kerak. invar lentasining 1°C da chiziqli kengayish koeffitsienti 2,5 mkm dan oshmasligi kerak. Reykani olib yurishda unga ta’sir etuvchi turli xildagi me­ xanik ta’sirlarga turg‘un bo‘lishi kerak.