Oliy va o‘rta

5.9-rasm. invar nivelirlash reyka; 5.10-rasm. invar lentani 1 – yog‘och ojux; 2 – bo‘laklarga taranglash uchun moslama

bo‘lingan invar lenta
Shkala bo‘lak qiymatlari 5 mm dan 0,05 mm ga farq qili­ shi mumkin. Butun shkala bo‘yicha metr bo‘laklarining xato­ si 0,1 mm dan katta bo‘lmasligi kerak. Reyka komplektidagi rey­ ka jufti metrini o‘rtacha uzunliklar farqi ularni naminalidan 0,15 mm dan, tog‘li joylarda ishlaganda 0,05 mm dan farq qilmasligi kerak.

Dala ishlarini boshlagandan oldin va ishlar tugatilgandan so‘ng reykalar MK­1 komporatorida etalonlashtiriladi (tekshiri­ ladi). Etalonlashtirish natijasida reyka asosiy shkalasini 10–30;

30–50; qo‘shimcha shkalaning 70–90; 90–110 yarim detsimetr­ lar oralig‘idagi metr bo‘laklarning uzunligi 0,01 mm xatolik bi­ lan aniqlanadi.

Dala ishlari olib borilayotgan davrga; bo‘laklarni metr inter­ vallarida uzunligi o‘zgarmas ekanligi nazorat lineykasi yordami­ da xos ikki oyda tekshirib turiladi, agarda o‘zgarish 0,1 mm dan kattaga farq qilsa etalonlashtirish MK­1 komporatorida amalga oshiriladi; yilda bir marta shu komporatorda nazorat lineykasi etalonlashtiriladi.

Ya’ni reykalarda asosiy shkalani 02–10, 10÷30, 30–50;

50–58, yordamga shkalani 60–70, 70–90; 90–110, 110–118 deo­ metr bo‘laklarining xatoligi nazorat lineykasi yordamida aniqla­ nadi, bu xatolik i klass nivelirlashda 0,10 mm, dan ii klass nive­ lirlashda 0,20 mm dan oshmasligi kerak.

Dala ishlariga chiqishdan oldin invar lentasining tarangligi (tortilganlik darajasi) tekshiriladi, ekazamenatorda adilak bo‘lak­ bo‘lak qiymati aniqlanadi; reyka egikligi va reyka o‘qiga tavon tekisligini perpendikularligi tekshiriladi; shkala nolini tavon tekisligiga to‘g‘ri kelishi, reyka komplektining nollar farqi aniq­ lanadi.

Dala ishlari olib borilayotgan davrda har kuni ertalabki va kechki kuzatishlardan oldin reyka adilagining to‘g‘ri o‘rnatilgani tekshirib ko‘riladi; ikki haftada bir marta reyka egikligi aniqla­ nadi, har ikki oyda shkalaning metr intervallari uzunligi nazorat lineykasi bilan tekshirib turiladi.

Reykaning egikligi aniqlash uchun reyka yon tomoni bilan go­ rizontal holatda qo‘yiladi, reyka oxirlari bo‘yiga ingichka ip torti­ ladi, iplar invar reyka orasidagi oraliq a, a₂ va a₃ masofalar mos

ravishda reykaning 02, 30, 50 bo‘laklarida o‘lchanadi. O‘lchangan

masofalardan reykaning egikligi hisoblanadi:

1

f a₂ ₂ (a₁ a₃ )
bu qiymat 3 mm dan katta bo‘lmasligi kerak. Dala ishlari jarayo­ nida reykaning egikligi 3 mm oshgan bo‘lsa, u ishdan bo‘sh vaqt­ da (tanaffuslarda) tirgakka yon tomoni bilan yotqizib qo‘yiladi, bunda u o‘zini og‘irligi bilan to‘g‘rilanadi.

8.