|
4.Shaxsiy xarakterga ega bo’lgan majburiyatlar va shaxsiy xarakterga ega bo’lmagan
majburiyatlar. Bazi majburiyatlar huquqiy munosabatda qatnashuvchilarning har qaysisi yoki
birining shaxsi bilan qatiy bog’liq bo’lishi mumkin. Masalan, topshiriq shartnomasi bo’yicha vujudga
keladigan majburiyat vakilning (topshiriqni bajaruvchining) ishonchli shaxs bo’lishiga qarab
belgilanadi. Bunday shaxsiy xarakterga ega bo’lgan majburiyatlarning bajarilishini, agar qonun yoki
shartnomada boshqacha hol belgilanmagan bo’lsa, boshqa shaxsga o’tkazilishiga yo’l qo’ymaydi,
kreditor ham boshqa shaxs bilan almashinishi mumkin emas. Bunday majburiyatlar, odatda qarzdor
yoki kreditorning vafot etishi bilan bekor bo’ladi.
Aksariyat huquqiy munosabatlarda majburiyatning kim tomonidan bajarilishi ahamiyatga ega
bo’lmaydi. Masalan, qarz shartnomasi bo’yicha majburiyatning fuqaro G. tomonidan ham yoki uning
uchun fuqaro B. tomonidan ham bajarilishi mumkin. Bunday shaxsiy xarakterga ega bo’lmagan
majburiyatlar bo’yicha kreditor ham, qarzdor ham boshqa shaxs bilan almashinishiga yo’l qo’yiladi.
Bunday majburiyatlar bo’yicha kreditor yoki qarzdorning vafot etishi majburiyatning bekor qilinishi
uchun asos bo’lmaydi.
Majburiyatda sanktsiya masalasiga kelsak, fuqarolik huquqi normalariga muvofiq
qo’llaniladigan majburlash choralari ko’pincha huquq buzilishda, majburiyatlarni bajarmaslik yoki
tegishli darajada bajarmaslik uchun qo’llaniladi. Sanktsiya fuqarolik huquqiy munosabatida ishtirok
etayotgan taraflar o’z zimmalaridagi majburiyatlarini bajarmagan yoki lozim darajada
bajarmaganlarida huquq normalariga muvofiq qo’llaniladigan majburlash chorasidir. Buzilgan
majburiyatlar yuzasidan qo’llaniladigan sanktsiyalar har xil. Majburiy chora sifatida qo’llaniladigan
sanktsiyalar umumiy xarakterga ega bo’lishi hamda maxsus, yani aniq bir huquqiy munosabatdan
yuzaga kelgan harakatlarga nisbatan qo’llaniladigan bo’lishi mumkin.
Umumiy xarakterdagi sanktsiyalar majburiyatning bajarilishini kechiktirish, biror ashyoni
topshirish majburiyatini bajarmaslik uchun qo’llaniladi.
Maxsus sankiyalarga misol qilib sotilgan ashyolarning sifati tegishli darajada bo’lmasligi uchun
sotuvchining javobgarligini ko’rsatishi mumkin.
Sanktsiya majburiyatlarda ishtirrok etuvchi va o’z zimmalaridagi majburiyatlarni bajarmagan
taraf – kreditor va qarzdorga nisbatan qo’llaniladi.
Majburiyatlarni buzganlik uchun qo’llaniladigan sanktsiyalar quyidagi guruhlarga bo’linishi
mumkin:
1
Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексида; Ўзбекистон Республикасининг Истеъмолчиларнинг
ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисидаги қонуни (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахбо-ротномаси.
1996. 5-6-сон. 59-модда. Ўзбекистоннинг янги қонунлари. -Т.: Адолат. 13-сон)да. Ўзбе-кистон Республикасининг
Хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятининг шартномавий-ҳуқуқий базаси тўғрисидаги қонуни (Ўзбекистон
Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси. 1998. 9-сон. 170-модда. Ўзбекистоннинг янги қонунлари. -Т.:
Адолат. 20-сон)да.
111
1. Ixtiyoriy bajarilmagan burchni majburiy ijro ettirish. Masalan, olingan qarz puli ixtiyoriy
ravishda to’lanmaganida uni majburan undirish mumkin bo’ladi.
2.Shartnomada ko’rsatilgan majburiyat bajarilmaganda uni bir tomonlama bekor qilish. Masalan,
ijaraga oluvchi o’z majburiyatini bajarmaganda ijaraga beruvchining talabi bilan shartnoma
muddatidan avval bekor qilinishi mumkin.
3.Majburiyatning ijro etilishi tartibini o’zgartirish. Masalan, mahsulot oluvchi tashkilot avval
mahsulotlari uchun haq to’lashni kechiktirganida mahsulot etkazuvchi u bilan aktsept shakli bo’yicha
hisob-kitob qilmay, balki haridor tashkilotga noqulay bo’lgan akkreditiv shakli bo’yicha hisoblashish
tartibiga o’tishi mumkin.
4.Tuzuk taraf zimmasida bo’lgan majburiyatlar hajmini kamaytirishga qaratilgan sanktsiyalar.
Bunga misol qilib haridor o’ziga shartnoma shartlariga nomuvofiq sifatdagi ashyo topshirilganida,
uning narxini tegishlicha kamaytirishni talab qila olishligini ko’rsatish mumkin.
5. Notuzuk tarafning zimmasida bo’lgan majburiyatlar hajmini oshirish. Bunday sanktsiya
qo’llanilishida majburiyat buzgan notuzuk taraf o’zi uchun noqulay bo’lgan bazi vazifalarni,
qo’shimcha majburiyatlarni bajarishga majbur qilinadi. Masalan, sifatli narsa o’rniga sifatsiz ashyo
topshirgan sotuvchi bu ashyoning nuqsonlarini tuzatish uchun yoki kamchiliklarni yo’qotish uchun
haridor tomonidan qilingan xarajatlarni to’lashga majbur qilinishi mumkin.
6. Mulkiy javobgarlik choralari sifatida ko’riladigan sanktsiyalar. Bu to’g’risida quyiroqda
bayon etiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
