Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qo’qon pedagogika instituti boshlang’ich ta’lim yo’nalishi 1-kurs talabasi Qo’chqarova Gavharoy Rustam qizining ilmiy referati

Regress (qaytarma) majburiyat 
“Regress” fuqarolik huquqida “qaytarish” tushunchasini, masalan, birov uchun to’langan 
pulning qaytarish to’g’risidagi talabni bildiradi. Qaytarma majburiyat sheriklik va qo’shimcha 
majburiyatlarni bajarishdan kelib chiqadi. Sherik qarzdorlardan biri kreditorga nisbatan majburiyatni 
to’la hajmda bajarib, keyinchalik ular uchun to’langan summani, qilingan ish xarajatlarini qolgan 
qarzdorlardan qaytarma talab asosida qoplata oladi. 
Qaytarma (regress) majburiyat deb bir taraf ikkinchi taraf uchun uchinchi shaxs oldida bajargan 
majburiyatni qaytarish to’g’risida talab qila olish huquqiga aytiladi. Regress (qaytarma) talabda ham 
boshqa majburiyatlar singari ikki taraf ishtirok etadi. Masalan, qarz shartnomasiga asosan 
qarzdorlardan biri qarzni to’la hajmda to’lasa, qarz majburiyati bekor bo’ladi. Lekin boshqa qarzdorlar 
uchun qarzni to’lagan qarzdor ulardan tegishli summani undirish uchun qaytarma talab qila oladi. Agar 

117
majburiyatni to’la hajmda bajargan qarzdor bu to’g’rida boshqa sherik qarzdorlarini ogohlantirmasa, 

sherik qarzdorlar majburiyatni bajarmagan bo’lsa, zarar ko’rgan qarzdor qolgan qarzdorlarga nisbatan 
qaytarma davo qo’zg’ata olmaydi. U faqat kreditorga nisbatangina uning asossiz olganini qaytarishi 
to’g’risida davo qila oladi. Qaytarma talab uchinchi shaxsga nisbatan qilingan xarajatning umumiy 
miqdoridan oshmasligi kerak. 
Qaytarma majburiyat xo’jalik tashkilotlari o’rtasidagi munosabatlarda ko’proq tarqalgan. 
Chunonchi, mahsulot etkazib beruvchi tashkilotdan sotib oluvchi tashkilotga mahsulot sifatsiz bo’lgani 
uchun jarima to’laganida – bunday sanktsiyaga (jarima) tortilishi mahsulot tayyorlovchi tashkilotning 
shartnoma shartlarini buzganligi sababli vujudga kelganligi ko’rsatilib, keyinchalik bu jarima 
summasining o’ziga qaytarilishi to’g’risida mahsulot tayyorlovchi tashkilotga qaytarma davo qo’zg’ata 
oladi. 
Binobarin, qaytarma davo tashkilotlar o’rtasida har bir xo’jalik yurituvchi subektning o’z 
majburiyatiga nisbatan javobgarligini oshiradi va u muayyan ahamiyatga ega.