Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti san’atshunoslik fakulteti qo’lyozma huquqida: udk 37. 04 Jumayeva Farangiz Istam qizi

«O’n bir»ga dirijorlik sxemasi.
O’n bir hissali dirijorlik setkasi juda kam qo’llaniladi.Uning amaliy taktirovkasi 11/4: « o’n birga» uchramaydi, lekin choraklarga maydalangan holda uchrashi mumkin. Bu simmetrik bo’lmagan eng murakkab o’chov hisoblanadi. 11/4 o’chovi ko’pincha 5 hissali sxemada yarimtalik notalar guruhi bilan olib boriladi. Masalan: 2+2+2+2+3; 2+2+2+3+2; 2+2+3+2+2; 2+3+2+2+2; 3+2+2+2+2;
Musiqa asarning tuzilishidan kelib chiqib, besh hissali sxemaning 3+2 yoli 2+3 ko’rinishida ekanligi aniqlanadi.
Biz o’n bir hissali o’lchovdagi asarlar o’zbek kompazitorlari ijodida kam uchrganligini va talabalar maktablarda, kollejlarda musiqa darslarini o’tishda bu o’lchovdagi asarlarga murojaat qilmasliklarini inobatga olib, mazkur o’lchovlarning nazariy tushunchasini berish bilan kifoyalandik.
«O’n ikki»ga dirijorlik sxemasi.
O’n ikki hissali dirijorlik sxemasi to’rt chorakli dirijorlik sxemasiga asoslangan holda olib boriladi. Bunda to’rt chorakli sxemaning har bir hissasi uchlantirilib olib boriladi. Ya’ni 1-2-3-hissalr yuqoridan pastga, 4-5-6-hissalar ichkariga, 7-8-9-hissalar chetga va 10-11-12-hissalr pastdan yuqoriga ko’rsatiladi. Bu o’lchov 12/4: yoki 12/8: ko’rinishlarda bo’ladi. Musiqa asarlari tez sur’atda ijro qilinganda bu o’lchov 4ga hissalar uchlantirilmay dirijorlik qilinadi.
Biz o’n ikki hissali o’lchovdagi asarlar o’zbek kompazitorlari ijodida kam uchraganligini va talabalar maktablarda, kollejlarda musiqa darslarini o’tishda bu o’lchovdagi asarlarga murojaat qilmasliklarini inobatga olib, mazkur o’lchovlarning nazariy tushunchasini berish bilan kifoyalandik.
III BOB XULOSASI
Dirijyorlik texnikasiga o’z ustida tinimsiz ishlash orqallli erishiladi. Boshlang’ich dirijyor o’zining tabiiy layoqatiga ishonibgina qolmasdan, balki uyda o’z ustida ishlashi, kerakli natijaga erishishi uchun tinimsiz mehnat qilmog’i zarur. Qo’llarni shunday tarbiyalash kerakki, eng sodda mashqlar qiyinchiliksiz, juda oson, yengil, avtomatik ravishda bajarilishi kerak. Ishni iloji boricha osonlashtirish, osonlik va yengillikka erishish uchun dirijyor yuksak mahorat va qunt bilan bir necha yillar mobaynida shug’ullanishi kerak.
Dirijyorlik texnikasini egallashda jismoniy mashqlar ham katta yordam beradi. Dirijyor irodasi kuchli, chidamli, harakatchan, gavda va nafasni to’g’ri boshqara oladigan bo’lishi kerak. Bu haqda Shari Myuni shunday deydi: “:Dirijyor harakatlarining sof jismoniy kuch talab qiluvchi mashqlari menga gimnastikaning dirijyor uchun qanchalik zarurligining isboti bo’la olishini ochib berdi. Gimnastika jismonan sog’lom bo’lishga yordam beradi, qo’llarning erkin va yengil harakatini ta’minlaydi. Undan tashqari u Jergiyani tejash va charchoqni yengishga o’rgatadi”. Bundan xulosa qilib aytishimiz mumkinki, maxsus sinf o’qituvchilari o’qituvchilarni jismoniy tarbiya, sport bilan shug’ullanishga jalb qilinishlari nur ustiga a’lo nur hisoblanadi.