Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Andijon davlat universiteti Fizika kafedrasi

15-§ Geometrik optika va fotometriya
Sferik ko‘zgu uchun optik kuch D qo‘yidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
(1)
Bunda buyumdan va tasvirdan ko‘zgugacha bo‘lgan masofa, R-ko‘zguning egrilik radiusi va F-ko‘zguning fokus masofasi. Ko‘zgudan chiqqan nur bo‘yicha hisoblanadigan masofa musbat, nerga teskari-manfiy hisoblanadi. Agar F-metrda ifodalansa, unda D dioptriyda ifodalandi. Nur bir muhitdan ikkinchi muhitga o‘tayotganida yorug‘likning sinish qonuni ro‘yo beradi:
(2)
Bunda i-tushish burchagi, n-ikkinchi muhitning birinchi muhitga nisbatan sindirish ko‘rsatkichi,r-sinish burchagi,v va v -yorug‘likning birinchi va ikkinchi muhitlardan tarakalish tezligi.Bir jinsli muhitga joylashtirilgan yupqa linza uchun optik kuch D quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
(3)
-buyumdan va tasvirdan linzagacha bo‘lgan masofa, n-linza materialining nisbiy sindirish ko‘rsatkichi, va linzalarning egrilik radiuslari. Linzalar uchun ishoralar qoidasi ko‘zgularnikni singaridir. Bitta qilib qo‘shilgan ikki yupqa linzaning optika kuchi quyidagiga teng:
D=D +D ,
Bunda va linzalarning optik kuchlari. Ko‘zgular va linzalardagi ko‘ndalang kattalashtirish
(5)
Formula bilan aniqlanadi bunda u-buyumning balandligi va -tasvir balandligi. Lupa kattalashtirishi
k= (6)
bunda L-eng yaxshi ko‘rish masofasi va F-lupaning bosh fokus masofasi.
Mikroskopning kattalashtirishi
k=LdD D (7)
bunda L-eng yaxshi ko‘rish masofasi d-obektiv bilan okulyar fokuslari o‘rtasidagi masofa, va -obektiv bilan okulyarning optik kuchlari. Teleskop kattalashtirishi
(8)
bunda F₁-obektivning fokus masofasi va F₂-okulyarning fokus masofasi. Yorug‘lik oqimi F yorug‘lik to‘lqinlarining mazkur yuzadan vaqt birligida olib o‘tgan energiyasi bilan aniqlanadi:
(9)
Yorug‘lik kuchi I son jihatidan fazoviy burchak birligiga to‘g‘ri keladigpn yorug‘lik oqimi kattaligiga teng:
(10)
yoritilganlik YE yuz birligiga to‘gri keladigan yorug‘lik oqimi kattaligi bilan xarakterlanadi:
(11)
I yorug‘lik kuchiga ega bo‘lgan nuqtaviy manba undan r masofadagi yuzada
(12)
yoritilganlikni vujudga keltiradi, bunda -nurning tushish burchagi. R yorkinlik son jihatdan yoritlayotgan jism yuz birligidan chiqayotgan yorug‘lik oqimiga teng:
(13)
Agar jismning yorqinligi uning yoritilganligi bilan ifodalansa, -sochilish koeffitsiyenti. Yoritiluvchi yuzning ravshanligi V deb nur tushadigan yuz elementi yorug‘lik kuchining bu elementning kuzatish yo‘nalishiga (ya’ni elementning o‘z ko‘rinadigan sirtiga)
perpendikulyar tukslikka tushgan proyeksiyasi yuziga bo‘lgan nisbatiga son jihatdan baravar bo‘lgan kattalikka aytiladi:
(14)
bunda -sirt elementiga o‘tkazilgan normal bilan kuzatish yo‘nalishi o‘rtasidagi burchak. Agar jism Lambert qonuni bo‘yicha nur sochsa, ya’ni ravshanlik yo‘nalishga bog‘lik bo‘lmasa yorqinlik R bilan ravshanlik V
(15)
munosabatda bo‘ladi.