Oliy o‘quv yurtlarining nomutaxassislik fakultetlari

 

hunardmanchilik ishlab chiqarishining rivojlanishi natijasida iqtisodiy 
hamda madaniy aloqalar va savdo-sotiqning taraqqiy etishi;
 

tabiiy-geografik hamda harbiy-strategik shart-sharoitlar.
 
Olib borilgan tadqiqotlar natijalariga qaraganda shahar madaniyati 
dastavval 
Shimoliy Baqtriyaga
(Surxon vohasi) keyin esa 
So‘g‘diyona 
(Qashqadaryo, Samarqand, Buxoro vohasi), 
Xorazm
va 
Farg‘ona
hududlariga tarqaladi. Qadimgi shaharlar -tarixiy rivojlanishdagi 
urbanistik jarayonda muhim ahamiyatga ega bo‘lgan jamiyat 
taraqqiyotining ijtimoiy asosi hisoblanadi. Fikrimizcha, shaharlar tarixini 
o‘rganish jarayonida dastavval eng qadimgi shaharlar shakllanishi va 
rivojlanishi; aniq hududlar yoki viloyatlardagi tarixiy-madaniy shart-
sharoitning ta’siri, ekologik, geografik, ijtimoiy, iqtisodiy va demografik 
muhitlarning darajasi va ta’sir doirasi, shaharlarning vazifasi, qadimgi 
shahar markazlarining tarixiy-madaniy jarayonlardagi o‘rni va ahamiyati 
masalalariga keng e’tibor qaratish lozim. 
Ko‘pchilik tadqiqotlar natijalarini tahlil etar ekanmiz, shunday 
xulosaga kelish mumkinki, O‘rta Osiyo hududlarida dastlabki 
shaharsozlik madaniyati mil avv. II ming yillikdayoq, ya’ni, bronza 
davridayoq shakllana boshlaydi. Bu davrda ishlab chiqaruvchi 
kuchlarning o‘sishi natijasida mehnat unumdorligi ortib boradi. Natijada 
turli tarixiy viloyatlarda joylashgan yirik mustahkam manzilgohlar o‘rni 
va atroflarida (Sopolli, Jarqo‘ton, Namozgoh, Qiziltepa, Yerqo‘rg‘on, 
Bandixon, Uzunqir) dastlabki shahar markazlari shakllanib rivojlana 
boshlaydi. 
Xullas, O‘rta Osiyodagi urbanizatsiya jarayonining xronologiyasi va 
shakllari nisbatan turlicha bo‘lib, bu jarayon faqat ichki tabiiy-geografik 

---

52 
va ijtimoiy-siyosiy sharoitlar hamda qo‘shni jamoalardagi madaniy ta’sir 
bilan bog‘liq bo‘lmasdan, dastavval, Yaqin va O‘rta Sharqdagi (Misr, 
Mesopotamiya, Hindiston, Eron) jahon urbanistik markazlari bilan ham 
chambarchas bog‘liq edi. 
O‘lkamiz hududlaridagi ilk shaharlar qishloqlardan iqtisodiy, 
siyosiy va madaniy mavqesi bilan ajralib turgan. Bu shaharlar asosan 
aholisi sug‘orma dehqonchilik bilan shug‘ullangan vohalarda, qadimgi 
savdo yo‘llari bo‘ylarida, hukmdorlar qarorgohlari atroflarida paydo 
bo‘lgan. Bunday shaharlar o‘zlari joylashgan vohalarining siyosiy, 
iqtisodiy, madaniy, diniy va harbiy markazlari vazifasini bajargan bo‘lishi 
shubhasizdir.