Олий укув юртлари тарих факультети талабалари учун дарслик Укув дастурлари, дарсли аларини



Download 3,05 Mb.
bet43/64
Sana23.02.2022
Hajmi3,05 Mb.
#147241
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   64
Bog'liq
Китоб тарихий география

I-III асрлар



Кушон подшолиги Парфия


Мил.авв.250 йил


авлати




Александр давлати мил.авв.323 йил

Парфия

МарFиёна |

| Бактрия




R1

п




Юнон-Бактрия давлати
Сурх,он вох,аси, Жанубий Тожикистон, АфFOHИCTOH, Шимолий Хиндистон, Шаркий Туркистон

Осиёда Александрнинг бошкарув фаолияти асослари
Подшо


Забт этилган худудларда махаллий хокимлар - Артабоз - Бактрия, Оксиарт-Сугдиёна
Харбий таянч истехкомлар, юнон- македон отлик ва пиёда кушинлари



Юнон-македон саркардаларидан подшо хамрохлари, дустлари

Македонлар ярог-аслахалари билан куролланган махаллий ахоли кушинлари



шлар й игини
Гефестион, Салавка, Птоломей, Клит, Кратер, Неарх -Ц- Харбий йулбошчилар кен^ши
Кушинлар йигин:

  1. Тарихий география.


Авесто”нинг географик тушунчалари кадимги форс тилида ёритилган ахамонийлар ёзма манбаларида ва юнон тарихчилари асарларида такрор этилган. Мил.авв.П минг йилликнинг охири ва I минг йилликнинг бошларида Урта Осиёда яшаб утган кабилалар янги этномаданий жараёнларга асос солиб, шу худудда сугдлар, бактрияликлар, хоразмликлар, маргиёналиклар ва сак-массагетлар пайдо булади. Ушбу элатларнинг тарихи узаро кенг маданий таъсирлар ва алокалар асосида ривожланиб, бир-бирига якин булган.
Кадимги юнон ва рим муаллифлари Урта Осиё вилоятлари (Бактрия, Сугдиёна) чегаралари тугрисида ёзиб курсатганда, антик давр тарихчилари махаллий элатларнинг аралаш жойлашуви вазиятини хисобга олмаганлари каби, турли вилоятларнинг узига хос географик хусусиятлари хамда халкларнинг худудий жойлашини чегараларини аник белгилаб беролмаганлар. Геродот
206
асарида “Бактрия халки” тушунчаси тилга олиниб, Бактриянинг худудий чегаралари хакида маълумотлар йук.
VJ
Урта Осиёда энг кадимги халкларнинг алохида шаклланиши ва этник худудларнинг ажрала бошлаш масаласи жуда мураккаб илмий муаммо хисобланади. Бунинг сабаби, ёзма манбаларда кадимги халкларнинг худудий ажрала бориши ва маълум чегараларга эга ералрда жойлашиш жараёни аник кусатилмаган.
Бактрия, бактрияликлар (ёки Сугдиёна, сугдийлар хамда саклар) номлари ёзма манбаларда боскинчиларга карши турган элатлар ёки давлатнинг бир кисми булиб назарда тутилган.
Урта Осиёда ахоли жойлашган вилоятларнинг номлари турли даврларга оид ёзма манбаларда сакланиб колган. Биз куриб чикаётган худудлар юнон-рим муаллифлари асарларида Маргиёна, Бактриёна, Хорасмие, Сугдиёна булса, шунга мос равишда кадимги форс ёзувларида Маргуш, Бактриш, Хуаразми, Сугда “Авесто”нинг энг кадимги кисмларида тилга олинган Моуру, Бахди, Хваризам ва Сугдадир.
Кадимги форс ёзувларини урганиш асосида Урта Осиёнинг сиёсий тарихи туларок тадкик килинди. Кадимги форс ёзувларида Урта Осиё улкалари сатрапликларининг санаб утилиши, уларни ахамонийлар томонидан босиб олиниши аник курсатиб берилади, лекин ушбу улкаларнинг чегаралари ва тарихий географияси тугрисида етарли даражада маълумотлар йук.
»» VJ
Езма манбаларда Урта Осиё вилоятларининг номларини келтирилиши маълум изчилликка эга булсада, уларнинг тартиб саналари турличадир:

Мамлакатлар

Яшт

Видевдат

Ахамонийлар ёзувлари

Бехистун

Суза

Накши Рустам

Маргиёна

3

3

йук

йук

йук

Бактрия

йук

4

16

6

5

Сугдиёна

5

2

17

7

6

Хоразм

6

йук

15

11

7



Ахамонийлар ёзувларида (Геродотнинг «Тарих» асарида) Маргиёна мустакил вилоят сифатида ажратилмаган. Сугд эса шу манбаларда чекка вилоят сифатида курсатилади. “Авесто”нинг
Видевдат китобидаги руйхатда Бактриянинг Сугддан кейии тилга олиниши кадимги форс ёзувларида Сугднинг хар доим Бактриядан сунг санаб утилиши, улар орасида худудий чегара булган булиши мумкинлигини курсатади. Гекатей, Геродот ва Ктесийнинг асарларида Урта Осиё ахолининг худудий жойлашуви, алохида дарёлар, тоглар, воха ва даштлар билан богланган холда ёритилган.
Македониялик Александрнинг юришлари тарихий географиянинг долзарб муаммоларини хал килишда асос булди. Манбалар шу нуктаи назардан хозирги тарихий адабиётларда етарли даражада ёритилган.
Юнон даври ёзма манбаларида, Марокандага юриш килаётган Александр кушинлари йулида Амударё Бактрия ва Сугд уртасидага чегара сифатида курсатилган. Окс-Амударёдан шимолрокда сугдийлар ерларининг жойлашганлиги тугрисида далиллар учрамайди. Страбон «Окс дарёси Бактрия ерларини Сугдиёнадан ажратади» деб хисоблаган. Унинг фикрига кура, Бактрия Арея чегараси буйлаб, шимол йуналишда Маргиёна ва Сугдиёна оралигида булиб, Окс- Амударёдан жануб томонида жойлашган.
Бу манбалар ахамонийлар даври маътумоглаои билан тугри келади. Чунки бу ёзувларда Бактрия, Сугд билан Арея ёки Сугд билан Парфия оралигида жойлашган деб таъкидланади. Аммо
VJ
кадимги форс манбаларида Урта Осиё вилоятларининг чегаралари хакида аник маълумотлар йук.
Юнон тарихчиси Аррианнинг ёзишига кура, Окс дарёсидан утиш билан Сугдиёна ерлари бошланган. Страбон маълумотларида Сугдиёна чегаралари анча кенг булиб, муаллиф Сугдиёнани «Бактриядан юкорида, шаркий йуналишда» Окс ва Яксарт оралигига жойлаштиради. У холда Сугд таркибига Амударёнинг унг киргогида жойлашган, манбаларда тилга олинмаган ва номсиз колаётган Вахш, Кофирнихон ва Сурхон вохаларини киритиш мумкин. Аммо ушбу дарёлар вохалари тарихий ва географик жихатдан Бактриянинг таркибида булиб, унинг шимолий кисмида жойлашганлар.
VJ
Кадимги муаллифларнинг Урта Осиё жанубидаги халкларнинг жойлашуви хамда тарихий вилоятларнинг худудий чегаралари тугрисидаги тасаввурлари бир мунча умумий булган. Римлик тарихчи Курций Руфнинг битта гапи бунга мисол булади: «Танаис (Сирдарё) бактрияликларни скифлардан ажратиб туради», ёки тарихчи яна шу нарсани таъкидлайдики, бактрияликдар «урушкок скиф кабилалардан анча узок булмаган жойларда яшайди».
«Авесто»нинг энг кадимги кисмлари Сугдиёнага таъриф бериб, мамлакатни иккита номда ажратиб курсатади - Сугда ва Гава Сугда. Бу далил Сугда «мамлакати» яна Гава сингари алохида вилоятларга булинишидан далолат бермасмикан, ёки Г ава, Сугданинг энг кадимги номи булганми?
«Авесто»нинг мамлакатлар руйхатида биринчи навбатда тилга олинаётган Арёшайёна, Арёнам Вайжони - бу кенг худудда жойлашган улка деб тушуниш мумкин.
Ванхви Даити дарёси “Авесто” таърифида йирик серсув дарёга ухшайди. Арёнам Вайжо иклими совук вилоятлар табиатига якин булиб куринади. Бирок, мазкур географик белгилар Арёнам Вайжонинг худудий жойлашувини аниклаш учун етарлича эмас.
Худди шундай вазият Урта Осиё кучманчи элатларининг тарихий географиясини урганишда такрорланади. Геродот массагетларнинг худудий жойлашуви хакида бундай ёзади: «Бу массагетлар жасур ва бехисоб кабиладир. Улар шаркда, куёш чикиши йуналишида, Аракс дарёсининт нариги ёгида жойлашганлар... Аракс дарёси Матиёна тогларидан бошлаб окади». Аракс - бу Амударё, шунингдек, бу таърифда Геродот Кавказ тогларидан бошланган ва Каспий денгизига куйилган Аракс дарёсини тушунган. У пайтларда Амударё Узбой узани оркали Каспийга куйилган. Массагетлар Узбой хавзасида жойлашган.
Ахамонийлар ёзувлари сакларнинг яшаш жойларини денгиз ва дарёлар билан боглайди. Катта серсув дарё ёнида (Амударё) «чукки калпок кийиб юрган» кучманчилар, «денгиздан нариги ёгдаги саклар» тугрисида хам манбаларда маълумот бор.
Сунгги йиллар илмий адабиётларида Урта Осиё кадимги вилоятларининг худудий чегаралари тугрисидаги бахс- мунозаралар яна жонланиб кетди. Айникса, Бактрия ва Сугдиёна чегаралари тугрисидаги мавзу, энг долзарб масала булиб, бу муаммони хал килиш учун олимлар махсус тадкикотлар олиб боришган.
Юнон-рим тарихчилари худудий чегараларни Урта Осиёдаги йирик дарёлар буйича курсатиб беришлари анъанасига аник фикр билдириш мумкин. Бундай анъана махаллий ахолининг яшаш ерлари ва вилоятларнинг чегаралари тугрисида кадимги тарихчилар аник ва тула тасаввурга эга булмаганлари хакида далолат беради.
Шунинг учун хам юнон-рим тарихчилари худудий чегараларни дарёлар буйича ажратганлар.
Аракс, Окс ёки Амударёни чегара сифатида курсатганда, «дарё маданий чегара» ва «дарё маъмурий ёки сиёсий чегара» сифатида таъкидлаш мумкин. Баъзи бир олимлар фикрича, Амударё куп холларда худудий-сиёсий чегара вазифасини бажарган булсада, вилоятлар уртасида хеч качон маданий чегара булмаган. Бу фикр билан тула кушилиб булмайди, чунки турли даврларда, ахамонийлар даври ёки антик даврда Амударё давлатлар уртасидаги чегара вазифасини бажармаган.
Кадимги замонларда Амударё буйидаги замонавий Карки шахри атрофидан бошлаб хеч ким яшамайдиган ёки жуда кам ахоли яшайдиган «хеч кимга карашли» булмаган бепоён даштлар ва чуллар бошланган. Бундай «чегаралар» - худудлар юзлаб километрларга чузилган. Шунинг учун хам бу ерлар ёзма манбаларда бевосита сугдийларга карашли деб курсатилган.
Сугдиёна худуди ахамонийлар даврида ва ундан кадимрок замонларда Амударёдан утиш билан бошланмаган, чунки Кашкадарё вохасида топиб текширилган утрок сугдиг ахолининг кишлок харобалари Амударёдан анча олис масофада жойлашган. Шунинг учун хам Сугдиёна билан Бактрия уртасидаги худудий чегарала мударёдш (айникса, хозирги Термиздан Каркигача булган ерларда) утмаган булиши керак.
Утрок ахоли яшовчи вилоятлар уртасида чегара вазифасини табиий географик омил сифатида чуллар ва тоглар бажарган. Куп холларда чул ва тоглар этник чегараларда аралаш жойлашув ерларга айланиб колганлиги тасодиф булмаса керак. Хисор, Бойсун ва Кухитог тизмалари Бактрия ва Сугд уртасидаги табиий чегара булган.
Тарихий маълумотларга кура, кадимги Хоразм худуди урта Амударё окимидан бошлаб Орол денгазигача ерларни уз ичига олган, Бактрия ерлари - бу Афгонистоннинг шимоли-шарки (Балхоб, Кундуз, Панж, Бадахшон вохалари), Жанубий Тожикистон (Кофирнихон, Вахш, Панж вохалари), Сурхондарё вохаси.
Бактриянинг худудий чегаралари: жанубда - Хиндукуш тизмаси, шимолда - Хисор тоглари, шаркда - Помир, гарбда - Амударёнинг урта окими хисобланади. «Бактрия» номи Бактра дарёсидан олинган (хозирга Балхоб).
Сугдиёна - хозирги Кашкадарё ва Зарафшон вохаларидир. Сугдиёнанинг географик чегаралари: гарбда Бухоро вохасидан шаркда Хисор тоглари буйлаб, жанубда Кашкадарё ва Кухитог оралигида, шимолда эса Нурота тизмаларига бориб такалган.
Маргиёна - Туркманистан жанубидаги Мургоб вохаси, Парфия -Туркманистоннинг жануби-гарби, Эронинг шимоли- шарки. Урта Осиё утрок вилоятларининг кушни ерларида кучманчи сак-массагетлар кабилалари яшаган (Помир, Тангритог, Жанубий Козогистон, Тошкент, Сирдарё вилояти, Куйи Зарафшон, Куйи Амударё ва Сирдарё, Шаркий Каспийбуйи, Орол денгизи атрофлари).
Сунгги юнон муаллифлари асарларида биз куриб чикаётган улка тугрисидаги тарихий ва этнографик маълумотлар Геродот ёки Ктесийларнинг маълумотларига нисбатан анча туларок ва кенгрокдир. Бу манбалар Узбекистонинг тарихий географияси долзарб муаммоларини хал килишда асос булади.
Езма манбаларни археология маълумотлар билан солиштириб замонавий георафик хариталарда халкларнинг худудий жойлашиш чегараларини, кадимги шахарларни, дарёлардан кечиб утиш жойларини, кадимги йулларни, вилоятларни ва тарихий туманларни топиш мумкин. Бу муаммо жуда хам кизикарлидир. Юнон-рим тарихий ва географик адабиётларда Урта Осиё халкларининг худудий жойлашуви ва вилоятларнинг чегаралари аник курсатилмаган.
Александр даврида Яксарт- Сирдарё бу Танаис - Дон дарёсининг бошланиши деб фараз килинган, худди шундай Нил - бу Хинд дарёсининг окими деб хулоса чикарилган.
Езма манбаларда Бактриянинг жанубий чегаралари Парнас, Паропамис- Хиндукуш тоглари билан бошланган. Кадимги дунё муаллифлари бактрийлар жойлашган худудни жуда тор килиб курсатганлар. Баъзиларининг айтишича, Хинд дарёси бошланган Паропамис тогларига Бактрия рупара булиб турган (Плиний). Страбон хам Эратосфенниг маълумотларига асосланиб, «бактрийларнинг асосий кисми Паропамис ёнбагрида жойлашиб, унинг бир кичик ери Хиндистонга рупара булган»,-деган.
Страбон ва Плинийлар Бактриянинг жанубий кисми хакида ёзганлар ва Хиндикуш тизмасини улар жанубий чегара сифатида тугри курсатиб берганлар. Аракс, Окс - Амударё Страбоннинг хабарига кура, «бактрийлар ерини Сугдиёнадан ажратади». Бошка ёзма манбаларда хам Наутака ва Марокандага юриш килаётган Александрнинг кушинлари йулида Окс дарёси Бактрия ва Сугдиёна уртасидаги чегара сифатида курсатилган.
Страбон Аракс хакида бундай хабар килади: “У матиёнлар вилоятидан бошланади ва кирк дарёга булиниб, скифлар билан бактрияликларни ажратади” (Страбон, XI, 14, 13). Тадкикотчилар фикрига кура, Страбон буни тарихчи Каллисфен маълумотларига асосланиб айтган. Аракс - Амударё; Бактрия ерларини Помир тогларида ёки дарёнинг урта окими атрофида яшовчи саклардан ажратиб олиши мумкин эди. Харбий юришларда катнашган Каллисфен бу вазиятни аник кузатган.
Кадимги тарихчилар халкларнинг жойлашиш чегараларини дарёлар буйича ажратганлар. Бундай анъана Урта Осиё халкларининг жойлашган ерлари, чегаралари тугрисида аник ва тула тасаввурга эга булмаган м/алхифларнинг маълумотларидан келиб чиккан (уларнинг тасаввурлари бирмунча умумий булган).
Квинт Курций Руфнинг битта гапи бунга мисол булади: «Танаис бактрияликларни скифлардан ажратиб туради... Унинг окими Осиё ва Европа, уртасидаги чегара булган». Бу тарихий анъана Танаис (Дон) ва Яксарт (Сирдарё) бир умумий дарё булганлиги фикри билан узвий богланади.
Скифлардан (саклардан) ажратувчи чегара - бу Александр Сирдарёдан утиб олган жой булгандир, чунки македонияликлар Сирдарёни бошка жойларда курмаганлар. Аммо уша жойда Уструшона ёки хеч булмаса Сугднинг шимолий чегаралари булиб утгандир. Сунгги ахамонийлар даврида Бактрия улкаси (сатраплиги) Сугдиёнани уз ичига олган. Шу вазиятга кура, Сирдарё хам Бактрия чегараси сифатида курсатилган.
Страбон, Птолемей ва Аррианлар Амударёни Бактрия ва Сугдиёна уртасидаги чегара сифатида курсатадилар. Баъзи бир хабарларда айнан Сугдиёна факат Политимет - Зарафшон вохаси ерлари билан богланади. Каллисфен ва Клитархларнинг таъкидлашича, Сугдиёна тугри йуналишда - бу Политимет узунлиги, унинг эни 80 стадий» (15 км.). 15 км - бу Политимет узани - воханинг энидир. Каллисфен шу дарё вохасидаги сугдларга жазо бериш юришларида катнашиб, Политимет вохаси - бу Сугдиёнанинг асосий худуди деб фараз килган.
Кадимги муаллифларнинг хикоялари асосан юришлар, жанглар хакида булиб, шахарлар ва калъалар камал килинган жойлар билан богланади. Шу жумладан тоглар - Парнас, Паропамис, «номсиз тог улкаси», дарёлар - Аракс, Окс, Политимет, Танаис-Яксарт; шахарлар - Бактра, Аорн, Драпсак, Мароканда, Кирополис, Бранхийлар шахарчаси, Басилейа- «подшо шахри», вилоятлар - Наутака, Мамакена, Ксениппа, Габаза (Газаба), Паритака, Бубакена; калъалар -Баги, «Сугд калъаси», Хориен -Сизимитр калъаси; улкалар-Бактрия, Сугдиёна, Скифия (сак-массагетлар юрти), Хоразм.
Арриан ва Курций Руфларнинг айтишича, мил.авв. 329 йилда Александрнинг Сугдиёнага томон юриши куйидаги йуналишда булган: Бактра - Окс - Бранхийлар шахарчаси - Наутака - Мароканда - Кирополис - Яксарт.
Хозирги кунга келиб, юнон-рим манбаларида тилга олинган кадимий вилоятлар, шахарлар ва калъаларнинг худудий жойлашуви кадимшунослар томонидан аникланган. Наутака - Сугдиёна вилоятларидан бири, Шаркий Кашкадарёда жойлашган, маркази Узункир. Ксениппа (шунингдек, бошка манбаларда - Никшапа, Никшапайя) - Карши вохаси, маркази Еркургон. Баги (Бага) - Бухоро вохаси, Басилейа - Сугдиёнанинг иккинчи пойтахти (Куктепа).
Габаза (Газаба) - бу Наутака вилоятига кушни тог улкаси булиб, у хозирги Дехконобод, Окработ ва ёзма манбаларда машхур булган “Темир дарвоза” деб номланган тор дара - тог йули атрофидаги ерларни уз ичига олган. Якинда хам Дехконобод ва Окработ оралиги ерлари “Габзан” деб аталган, Кухитангдаги “Газак” топоними “Газаба” тушунчасининг акс-садоси булиши эхтимолдан холи эмас.
Юнон тилидаги “Парейтакена” вилояти (эхтимол, унинг номи махаллий “Паритака” - “парилар макони”, “жаннат макони” номидан келиб чиккан) Сурхон вохаси билан богланади. “Сугд калъаси” ва “Хориен кояси”нинг жойлари ханузгача аникланмаган.
Таянч сузлар
Македониялик Александр, Бактрия, Сугдиёна, Арриан, Курций Руф, Страбон, “География” асари, “Александр анабасиси”, Окс, кечув, курикчи кушин, Мароканда, пистирма, чангалзор, панагох, сугдийлар, Спитаман, юнон-македонлар, хорасмийлар, Фарасмон, Гефестион, Птолемей Лаг, бактрийлар, Артабоз, Базаира, курикхона, Наутака, Кирополис, Яксарт, Александрия Эсхата, тарихий география, кадимги халклар, этник худудлар, этник чегаралар, худудий жойлашиш, Аракс, Окс, ёзма манбалар, этнографик маълумотлар, Никшапа, Габаза, Паритака.
Савол ва топшириклар

  1. Македониялик Александрнинг юришлари кайси юнон- рим муаллифларнинг асарларида уз аксини топган?

  2. Александр анабасиси” нимани англатади?

  3. Антик даври тарихчиларнинг асарларидан фойдаланиб, Александрнинг Бактрия ва Сугдиёнага юришлари хакида хикоя

  4. Политимет - Зарагшон буйидаги Спитаман бошчили- гидаги сугдийлар ва юнон-македонлар жанги тугрисида гапириб

  5. Спитаман жасоратини таърифланг.

  6. ваганпарварлик ва она ер мудофааси - мукаддас бурч, деганда...

7Т /• б б
. Кайси тарихий - маданий вилоятлар юнон-македонлар истилосидан мустакил булиб колди?

  1. Урта Осиё антик даври тарихий географияси хакида гапириб беринг.

  1. мавзу буйича фойдаланилган адабиётлар

  1. Арриан. Поход Александра / Пер. М.Е.Сергеенко. - М.-Л.,

1962.

  1. Квинт Курций Руф. История Александра Македонского / Пер.и примеч.под ред. В.С.Соколова.- М.: МГУ, 1963.

  2. Страбон. География. В 17 книгах / Пер. Г.А.Стратановского.

  • М.-Л.: Наука, 1964.

  1. Пьяков И.В. Бактрия в античной традиции (общие данные о стране: названия и территория). - Душанбе: Дониш, 1982.


  1. Ртвеладзе Э. Александр Македонский в Бактрии и Согдиане.

  • Ташкент, 2002.

  1. Сагдуллаев А. Поход Александра Македонского в Согдиану.

  • Ташкент: Узбекистан, 2009.

  1. Фор П. Повседневная жизнь армии Александра
    Македонского. - М., 2008


  2. Сагдуллаев А. Кадимги Узбекистон илк ёзма манбаларда. -

VJ
Тошкент: Укитувчи, 1996.

  1. Шахермайр Ф. Александр Македонский. - М.: Наука, 1986.

  2. Пичикян И.Р. культура Бактрии. - М., 1991.

  3. Термиз буюк йуллар чоррахасидаги кухна ва янги шахар.
    / Илмий мухаррир Э.В.Ртвеладзе. - Тошкент: Шарк, 2001.


  4. Сулаймонов Р.Х. Древний Нахшаб. - Ташкент, 2000.

  5. Ртвеладзе Э. Историческое прошлое Узбекистана. -
    Ташкент, 2009.


  6. Кадимги Кеш - Шахрисабз тарихидан лавхалар / Масъул
    мухаррир А.С.Сагдуллаев. - Тошкент: Шарк, 1998.


  7. Самарканд. 2750 / Масъул мухаррирлар Т.Ширинов,

Ш.Пидаев, М.Каршибоев. - Тошкент

Download 3,05 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   64




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish