Олий укув юртлари тарих факультети талабалари учун дарслик Укув дастурлари, дарсли аларини



Download 3,05 Mb.
bet51/64
Sana23.02.2022
Hajmi3,05 Mb.
#147241
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   64
Bog'liq
Китоб тарихий география

Шахарсозлик ва меьморчилик. Антик даврда Хоразм Урта Осиёда шахарсозлик ва меъморчилик кенг ривожланган мухим марказларига айланди. Ахамонийлар (Форс) подшолиги таркибидан чикиб, давлат мустакилигига эришган кадимий Хоразмда дехкончилик воха-туманларининг ташки сархадлари харбий истехкомлар билан мустахкамланди. Давлат чегараларида хамда савдо карвонлари утадиган масканларда калъалар курилган. Улар кудратли мудофаа иншоотлари булиб, алохида буржлар ва деворлар ичидаги укчилар учун мулжалланган икки каватли махсус йулаклардан иборат булган.
Бундай калъалар Куйи Амударёнинг унг сохил ераларида (Бурликалъа, Аёзкалъа 1, Кургошинкалъа) ва сул сохил ташки сархадларида (Окчагелин, Говуркалъа, Кангакиркалъа) тахминан баравар масофада жойлашган.
Мил. авв. IV - III асрларда Хоразм давлати хукмдорлари томонидан мудофаа иншоотларининг барпо этилиши сабаблари ташки боскинлардан химояланиш зарурияти билан богланган. Хоразм вохасининг гарбий ва шимоли-гарбий чегараларида куп сонли чорвадор кабилалар Орол денгизи ва Каспий денгизи оралигидаги даштларда истикомат килганлар. Шунингдек, Шаркий Оролбуйи Куй Сирдарё хавзасида жойлашган чорвадорлар ижтимоий ютукларга эришиб, кудратли харбий кучга айланганлар. Хусусан, уша чорвадор кабиллар Македониялик. Александрнинг Бухоро вохасидан фойдали казилмалар, хом ашёга бой Кизилкум ичкарсига йул олишга тусик булиб турганлар. Улар зироатчилик билан хам шугулланиб, шахарлар ва калъалар бунёд этиш куникмаларг а эга эди. Куйи Сирдарёда кадимшунослар томонидан урганилган Чирикработ, Бабишмулла, Баланди, Бароктом каби ёдгорликлар шулар жумласидандир.
Мил. авв. III асрда Сирдарёнинг кадимий куйи узанларида сув таъминотининг тухтаб колиши ва дарёнинг замонавий узани пайдо булиши натижасида, туб жойли ахоли аввал узлаштирган ерларни тарк этишга мажбур булди. Эхтимол, айнан шу чорвадорлар Куйи Сирдарёдан Урта Сирдарё худудларига кучиб, Канг давлатига асос солганлар.
Мил. авв. IV асрда кадимги Хоразмнинг бир катор шахарларида (Хива, Хазорасп, Казаклиётган - Окшахонкала, Катта Ойбуйиркалъа) йирик бинокорлик ишлар амалга оширилди. Бир вактнинг узида кенг тармокли сугориш тизими яратилди. Шахарлар алохида дехкончлик воха - туманлари марказларига айланди.
Меъморчилик лойиха буйича шахарларда бинокорлик ишларини амалга ошириш, мудофаа тизими ва эски биноларни таъмирлаш, янгиларни бунёд этиш, курилиш технологияларни
такомиллаштиришни такозо этган. Кудратли мудофаа иншоотлари, йирик ибодатхона ва саройларни бино килиш учун миллионлаб хом гишт керак булган. Давлатнинг барча воха-туманлари алохиси хом гишт тайёрлаш билан машгул булиб, уларни зарур янги курилиш жойларига етказиб берган. Кенг микёсда бундай ишларни ташкиллаштириш ва амалга ошириш, антик давр Хоразмда оммавий равишда йирик сугориш иношоотлар - каналларни барпо этиш жараёни билан киёслаш мумкин.
Хоразмнинг йирик шахарлари каторига милодий II - III асрларда курилган Тупроккалъа (майдони 17 га), мил.авв. IV - III асрларда бунёд этилган Бозоркалъа (32 га) ва майдони 42 гектардан иборат Казаклиётган (Окшахонкалъа) кухна шахри киради. Тупроккалъа Хоразм хукмдорларининг сулолавий маркази хисобланади.
Кухна шахар тугри бурчакли булиб, хом гиштдан тикланган ва калин мудофаа девор билан уралган. Деворларда шинаклар хамда буржлар мавжуд. Тупроккалъанинг марказий кучаси шахарни иккига булиб, унинг шимолий кисмидан жанубга - шахар дарвозасига йуналган. Кичик 1учалар гузаршрЕинг турар
жойларини бир-бирида
Тупрокалъа шахрининг асосий иншооти улкан ички калъаси булиб, у Хоразм хукмдорларининг кароргохи эди. Саройда турли максадларда фойдаланилган юздан зиёд хоналар ва хайкаллар билан безатилган “шохлар кошонаси” хам очилган. Саройнинг бир кисми икки кават эди.
Кадимшунослар ёзишича, шахарда тахминан 2,5 минг катта ёшли кишилар яшаган. Уларнинг асосий кисми Хоразм хукмдорлари кароргохини мухофаза килиш ва шохларга хизмат курсатиш билан банд булган. Куп жихатларга кура, Тупроккалъа Кадимги Шарк тарихида маълум “ман килинган” шахарга ухшаб кетади, чунки “шохлар шахрига” якинлашиб киришга купчиликнинг имконияти булмаган.
Беруний маълумот беришича, шох Африг Кат шахри ёнидаги ал-Фир жойида янги кароргох барпо этади. Милодий IV аср бошларида Тупроккалъа саройи хувиллаб колади.
Урта асрлар географлари ёзишича, Хоразмнинг кадим пойтахти Даржаш деб аталган, у Кат шахридан аввал бунёд этилган. Хозирги кунда Даржаш шахри унг сохил Хоразм вохасида жойлашган Окшахонкалъа билан богланмокда. Шахар туртбурчак
шаклида булиб, калин мудофаа деворлари билан уралган. Деворларнинг ташки томонида ва бурчакларида буржлар жойлашган, деворларнинг баландлиги тахминан 12-13 метрдан иборат булган.
Шахар худудининг шимолий кисми яна бир калъа девори билан уралган. Окшахонкалъанинг ута мустахкамланган бу кисми, махсус мухофаза килинадиган “мукаддас шахар” хисобланган, унинг шимолий бурчагида йирик ибодатхона жойлашган. Ибодатхона атрофидаги галерея - йулак деворлари рангли суратлар билан безатилган. Мил. авв. IV-II асрларда Хоразм вохасининг турли жойларида ибодатхоналар бино килинди. Жанубий Хоразмда Элхарас, шимоли-гарбда Устюрт чинки чегараларида Катта Ойбуйиркалъа марказидаги ибодатхона, Куйи Амударёнинг сул ва унг сохил ерларида Калъаликир 2, Говур ва Куйкирилганкалъа шулар жумласига киради. Улар мамлакат микёсида бош ибодатхоналар вазифасини бажарганлар. Ойбуйиркалъа ибодатхонасидан ташкари улар меъморчилик жихатдан доира шаклга эга булиб, мудофаа деворлар билан уралган.
Дарсликнинг олдинги мавзул1ридан бизга маълумки, илк темир даврига кадар Хоразм вохасида куп асрлар мобайнида уй- жойлар сифатида ахоли ертулалар, кулбалардан фойдаланган. Мил.авв. VI-V асрларда улар воха бинокорлигида пахса ва хом гиштдан фойдаланилган. Антик даврда одамлар урнашган жойлар пахса деворлар билан уралган ховли, уч-турт хонали уйлар хамда йирик уй-кургонлардан иборат булган. Мисол тарикасида, Ангкакалъа уй-кургонининг томонлари 75 метрга тенг булиб, у калин мудофаа девор, тугри бурчакли буржлар ва девор ичидаги ук отиш учун мулжалланган йулак билан мустахкамланган.

Download 3,05 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   64




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish