O ‘zbekiston tarixi (xvi—xix asrning birinchi yarmi)

Qo‘lyozma kitob san’ati


XVI asrda Xiva xonlari kutubxonalarida
xattotlik, husnixat maktabi shakllandi.
Mashhur xattot Hamadoniy 1556-
yilda Eshmuhammadxonga „Shohnomci “m miniaturalar uchun
ochiq joy qoldirib ko‘chirib berdi.
XVII—XVIII asrlarda Xivada Muhammad Yusuf Rojiy, Bobojon Sanoiy, Muhammad Rizo Oxund kabi qator usta xattotlar yashab, melmat qilganlar. Ular she’riy asarlar, taijima va tarixiy kitoblami ko‘chirganlar. Har bir kitobni bezashda bir necha soha ustalari ishtirok etgan. Bular — qog‘oz qirquvchi, kotib-xattot, muzahhib, lavvohlar, miniaturachi rassom va sahhoflar edilar.


Yakunlami chiqaramiz

• 
  1997- yilda Xiva shaMning 2500 yilligi nishonlandi.
  
• 
  Xiva shahri XVII asr boshlaridan 1920-yilgacha Xiva xonligining poytaxti bo‘lgan.
  

Lawoh — sarlavha yozuvchi.
Sahhof — muqovalovchi.
Muzahhib — oltin suvini yurituvchi.

1. 
   Xiva xonligida XVI—XVIII asrlarda ham qo‘l hunarmandchi- ligi hukm surgan davrda Angliya ishlab chiqarishida qanday jahonshumul hodisa sodir bo‘ldi?
   
2. 
   Xiva xonligining Xiva va Yangi Urganch shaharlari haqida so‘zlab bering.
   
3. 
   Xiva xonligi xo‘jaligining asosiy tarmoqlari haqida so‘zlab bering.
   
4. 
   Abulg‘oziyxonning Xorazm tarixi maktabiga asos borigan ikki mashhur asari va ularning ahamiyati haqida nimalarni bilib oldingiz?
   

82

T/r	Savollar	T/r	Javoblar
1.	Xiva xonligiga qay tariqa asos solindi?
2.	Nima uchun Xiva — Buxoro munosabatlarida g‘animlik ustunlik qilgan?
3.	Xiva xonligi shaharlarini taTiflang.
4.	Inoqlar kim, ular xonlik hayotida qanday rol o‘ynaydi?
5.	„Shajarayi turk“ asarining muallifi kim? Uning ahamiyatini taTiflang.

83

VBOB. XVIII ASRNING IKKINCHI

YARMI VA XIX ASRNING BIRINCHI
YARMIDA XIVA XONLIGI

4. 
   bobni o‘rganish natijasida:
   

• 
  Xiva xonligida qo‘ng‘irotlar sulolasi hukmronligining o‘ma- tilislii sabablarini;
  
• 
  Xonlik tashqi siyosatiga oid madumotlarni;
  
• 
  Xonlikning ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayotiga oid madumotlarni;
  
• 
  Shuningdek, Xiva xonligi tarixiga oid manbalar haqida madumotlarni bilib olasiz.
  

17. 
    §. Xiva xonligida qo‘ng‘irotlar sulolasining hokimiyat tepasiga kelishi
    

Qo‘ng‘irotlar sulolasining ^Xiva xonligidagi siyosiy vaziyat hukm- hokimiyat tepasiga kelishi ^ron tabaqalammg umshlan va qabi-
lalar o‘rtasidagi mojarolami to‘xtatish- ga qodir bo‘lgan kuclili markaziy hokimiyatning barpo etilishini taqozo etardi. Bunday hokimiyatni barpo etishga qodir kuch sifatida maydonga o‘zbeklaming qo‘ng‘irot qabilasi chiqdi. Bu zaruriyatning natijasi o‘laroq, XVIII asrning 60-yillaridan boshlab, Xiva xonligida hokimiyatni qo‘ng‘irot qabilasi boshliqlari asta-sekin o‘z qo‘llariga ola bosliladilar.
Yirik zodagonlar va mhoniylar tabaqasining madadiga tayangan qo‘ng‘irot qabilasining yo‘lboshchisi Muhammad Amin 1761-yilda inoqlik lavozimiga ko‘tarilgan. U turkmanlarning yovmut va chovdur qabilalariga qarshi kurash olib borgan. Biroq u dastlab muvaffaqiyatsizlikka uchrab, Buxoroga — Doniyolbiy otaliq yoniga ketadi. Turkman qabilalari Xorazmni egallab, Hazorasp, Xonqa, Urganch, Kat, Shohobod shaharlarini xona- vayron qiladilar. Ocharchilik va vabo tarqalib, o‘zbeklar Orol- bo‘ylari va Buxoroga ketishga majbur bo‘ladilar.
Buxoro amirbgi madadiga tayangan Muhammad Amin inoq 1770-yilda Buxorodan qaytib kelib, yovmutlarga qarshi kurasbni uyushtiradi va ulami Xorazmdan haydab chiqaradi.
Muhammad Amin inoq mahalliy beklami ham bo‘ysundi- rishga muvaffaq bo‘ldi va Xiva xonligida hokimiyatni qo‘lga oldi.


84