O ‘zbekiston tarixi (xvi—xix asrning birinchi yarmi)

§. XIX asrning birinchi yarmida Xiva
xonligining tashqi siyosati

XIX asr birinchi yarmida Xiva xon-
ligining Buxoro, Qo‘qon, Afg‘oniston,
Eron, Hindiston va Turkiya kabi davlat-
lar bilan savdo-iqtisodiy va elchilik
aloqalari rivojlandi. Bunga, bir tomondan, Xiva xonhgi hududining
o‘rta osiyolik savdogarlar va Haj safariga boruvchilaming Kaspiy
dengizi orqali muqaddas Makka va boshqa shaharlarga o‘tish
manzilgohiga aylanganhgi, ikkinchidan esa chet davlatlar bilan
savdo-sotiqni rivojlantirish davlat xazinasiga yaxshigina daromad
keltirayotganligi sabab bo‘lgan.
Awalgi mavzulardan (19 — 20- §) Sizga mahumki, Xiva — Buxoro munosabatlari har doim ham silliq kechmagan.
Xiva xoni Muhammad Rahimxon I Buxoro amirligi bilan elchilik aloqalarini qayta tiklashga va ikki davlat o‘rtasida savdo- sotiqni rivojlantirishga harakat qilgan. Chunonchi, 1811-1812- yillarda Xivaga Buxorodan 0‘rozboy Jo‘ra va Avaz Murod yaso- vulboshi boshchhigida elchilar kelgan. Bunga javoban Muhammad Rahimxon I Buxoroga Hasan Murod otahq boshchihgida elchilar va savdo karvonlarini yuborgan.
Ayni paytda, bu ikki davlatning manfaatlari mintaqaning ayrim hududlarida, xususan, Marv viloyatida ham to‘qnash kelgan. Chunki, Marv 0‘rta Osiyo davlatlarini Eron bilan bog‘- lovchi muhim savdo yo‘li ustida joylashgan edi. Shuning uchun ham XIX asming 1-yarmida bu ikki davlat o‘rtasida bir necha bor o‘zaro umshlar yuz bergan. Chunonchi, Muhammad Rahim- xon I 1822- yilda Marvni Buxorodan qaytarib olgan. 0‘zaro umshlarga qaramay, savdo aloqalari to‘xtab qolmagan.
1812- yilda Xivaga Eron va qozoqlaming 0‘rta juz xonligidan elchilar kelishgan. Ular bilan davlat chegaralari xavfsizligi va savdo-sotiq masalalarida kelishuvga erishilgan. XIX asr boshlarida Xiva va Afg‘oniston o‘rtasida elchilik munosabatlari o‘matilgan. Muhammad Rahimxon I hatto Afg‘onistonda hokimiyat uchun kurashayotgan shoh Mahmudning ikkinchi marta hokimiyat tepasiga kelishida yordam ham bergan. Buning evaziga Afg‘oniston Xiva xonligi savdogarlariga Kobul bozorida erkin savdo qilish huquqini bergan.