O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Gipofizning oldingi bo'lagi.
  G ipo fizn in g  oldingi b o ‘lagi  bosh yoki xrom ofob 
hujayralardan (55 — 6 0  % ) vaxro m o fil: a t s id o f i! ( 3 0 - 3 5  % ) v ab a zo fil (5 -   1 0 % ) 
hujayralardan  ta sh k il  topgan.  A d enogipofizda  6  ta   gorm on  ishlab  chiqariladi, 
ulardan  4   tasi  tro p   g o rm o n la r  (ad renokortikotrop  yoki  kortikotropin,  tireotrop 
gorm on yoki tire o tro p in )  va 2   ta g o nadotrop  gorm on -  (follikulostim ullovchi  va 
lyuteinlovchi v a  2  t a  e s a  effek to r g orm onlar som atotrop gorm on va prolaktin).
A d ren o k o rtik o tro p   gorm on  y o k i  kortikotropin.
  T u rli  h a y v o n la r n in g  
adrenokortikotrop gorm onlari (A K T G ) tuzilishi va o ‘z  faolligi bilan bir- biridan farq 
qiladi. U lar p o lip e p tid la r b o ‘lib, m olekulalari 39 am inokislota qoldig‘idan tuziigan. 
K ortikotropin b u y ra k  usti bezlari p o ‘stlog‘ining tutam li v a turli sohasini o 'stirib  va 
shu bezlardan ch iq ad ig a n  gorm onlar sintezini kuchaytiradi. H ayvonning gipoflzini 
oiib  ta sh la n g an d a,  b u y ra k   usti  bezlari  p o ‘stlo g ‘inm g  tutam li  va  turli  sohalari 
atrofiyaga uchraydi, lekin buyrak usti bezlari p o ‘stlog‘iningkoptokcha sohasi m ag‘iz 
qavati esa atrofiyaga uchram aydi. Bu holat A K TG  buyrak usti bezlari p o ‘stlog‘ining 
faqat tutam li v a  tu rli so h a larig a m axsus ta ’s ir etishini k o ‘rsatadi.
O rg a n iz m d a   s tr e s s   h o la ti  v u ju d g a   k e lg a n d a ,  g ip o fiz d a n   A K T G   ch iq ish i 
kuchayadi.  B u n d a y   t a ’sirla r  refleks  y o ‘li  bilan,  shuningdek,  buyrak  usti  bezlari 
m ag‘iz qavatidan adren alin  chiqishini kuchaytiradi, nalijada gipotalamus yadrolariga 
la ’sire ta d i va u la id a  b iologik faol m o d d alar hosil boMishi k o ‘payadi. Bu m oddalar 
esa gipofizdan A K T G   sekretsiyasini kuchaytiradi.
160
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

4 9 -ra s m . G ip o fiz g o rm o n la ri v a u la m in g v a z ifa ia ri.
A K T G   b u y rak   usti  b e z ig a   t a ’s ir   e tib ,  g lu k o k o rtik o id la r  h o sil  b o 'H sh in i 
k o ‘p aytiradi v a ular esa organizm ning noqulay om illar ta ’sirig a chidam ini oshiradi. 
K ortikotropinning hosil boMishi g ip o ta la m u sn in g  k o rtik o lib erin i y o rd am id a idora 
etiladi.
Tireotrop gormon yoki tireotropin.
  T ireotropin  ta ’sirid a   q alq o n sim o n   bezda 
tiroksin  va triyodtironin g o rm o n la rin in g  sekretsiyasi kuch ay ad i.
T ire o tro p in   p ro teaza  fa o llig in i  o sh irib ,  q a lq o n sim o n   b e z d a   tireo g lo b u lin  
p arch alan ish in i  kuchaytiradi,  n a tija d a   q o n g a  tiroksin  v a   triy o d tiro n in   k o ‘plab 
chiqadi.  B undan  tashqari,  q alq o n sim o n   bezdagi  h u ja y ra lar  sonini  v a   faolligini 
oshiradi. T ireotrop gorm oni h a y v o n larg ay u b o rilsa , q alq o n sim o n  b e z  o ‘sib ketadi, 
g ip o fiz  o lib   tashlangan  yosh  h a y v o n la rd a   esa  qalqonsim on  b ez i  rivojlanm aydi. 
G ipofizi  olib tashlangan  h ay v o n lard a asosiy  alm ashinuv  v a  o q s illa r alm ashinuvi 
su sa y a d i.  O rg a n iz m g a  tiro k s in   y o k i  tir e o tro p   g o rm o n la rn i  y u b o rib ,  aso siy  
alm ashinuvni  va  oqsillar alm ashinuvini  k o ‘tarish m um kin.  H ay v o n   organizm iga 
u zoq vaqt h ar kuni yetarli m iq d o rd a tire o tro p  gorm oni y u b o rilsa , xuddi odam larda 
uchraydigan  B azedov kasalligi  sim p to m larin i kuzatish  m um kin.  T ireotropinning 
q a n c h a   m iq d o rd a  ajralib  c h iq ish i  q o n d a g i  q a lq o n sim o n   b e z   g o rm o n la rin in g  
k o n se n tra tsiy asig a  b o g ‘!iq,  q o n d a   q a lq o n sim o n   b e z   g o rm o n la ri  k o ‘p  b o ‘lsa, 
tire o tro p in   sekretsiyasi  susayadi  v a   aksincha.  Shunday  q ilib ,  bu   y erd a  teskari 
b og'lanish mexanizmi amalga oshadi. T ireotropinning hosil boMishi gipotalam usning 
tireoliberini orqali idora etiladi.
161
www.ziyouz.com kutubxonasi

---