O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

funksional antagonizm
  yana  s h u n d a   k o ‘riladfki,  ulardan  biri 
o r g a n iz m   h o la tin i  b i r   y o ‘n a lis h d a   o ‘z g a r tir u v c h i  ic h k i  s e k re ts iy a   b e z in i 
innervatsiyalay oladi, ikkinchisi esa organizm  h o la tin i q ara m a-q arsh i y o ‘nalishda 
o ‘zgartiruvchi  boshqa bezni innervatsiyalaydi.  M a sala n ,  sim patik  nervlar buyrak 
usti b ezin in g m ag ‘iz qavatini innervatsiyalab, a d re n a lin  ch iq ish in i kuchaytiradi va 
sh u   tariqa,  qondagi  qandni  k o ‘paytiradi,  y a ’ni  g ip e rg lik e m iy a g a   sabab  b o 'la d i, 
parasim patik  n ervlar  (n.  vagus)  m e ’da  osti  b e z in in g   L an g erg an s  orolchalarini 
innervatsiyalab, insulin chiqishini kuchaytiradi, b u n in g  o q ib a tid a  esa qondagi qand 
kam ayadi, y a ’ni gipoglikem iya ro ‘y  beradi.
Simpatik va parasim patik tizim lar ta ’sirida o rganizm da r o ‘y  beruvchi funksional 
o ‘zgarishlaryig‘indisini analizqilish shuni k o ‘rsatdiki, sim patik nerv tizimi organizm  
kuchlariga z o ‘r  borishini talab q iladigan sharoitda u n in g  intensiv ishlashiga im kon 
bersa, parasim patik nerv tizim i, aksincha, o ‘sha z o ‘r  b e rib  ishlash paytida organizm  
y o ‘qotgan resuslam ing tiklanishiga yordam  beradi. D arhaqiqat, sim patik nerv tizim i 
q o ‘z g ‘alganda yurak tezro q   urib, qisqarish  kuchi  o sh a d i,  q o n n in g  arterial bosim i 
k o ‘tariladi,  jig a rd a g i  g lik o g e n   p arc h ala n ib ,  q o n d a   g lu k o z a   k o ‘payadi,  sk e let 
m uskullarining ish  qobiliyati ortadi;  parasim patik n e rv  tiz im i  q o ‘z g ‘alganda esa, 
aksincha,  yurak  sekinroq  urib,  qisqarish  kuchi  k am ay a d i,  q o n   bosim i  pasayadi, 
insulin k o 'p ro q  ishlanib chiqib, glikogenning to ‘p lan ish ig a v a qondagi glukozaning
141
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

A’zo
P a r a s i m p a t ik   n e rv  
t a ’s i r i
S im p a tik   n e r v la r  
t a ’s ir i
Yurak
Sek in ro q  urib , qisq a rish  
k u c h i kam avadi
T ezro q   urib , qisq arish  
k u c h i o shadi
Teri v a  ichki a ’z o la m in g  
m m irlari
T orayadi
T il va so ‘lak  b e z la r in in g  
tom irlari
K engayadi
T orayadi
Jinsiy a ’z o la m in g  
tom irlari
K engayadi
T orayadi
K o ‘z
Q o ra ch ig ‘i to ray ad i 
(ran g d o r p ard an in g  
h alqasim on m uskullari 
aisaa rad i)
Q orachigM  kengayadi 
(ran g d o r pardaning radial 
m u sk u lla ri q isqaradi)
Bronxlar
T oravadi
K en eav a d i
S o ‘lak bezlari
SoM akchiaaradi
SoMak ch iaarad i
M e ’da b e zlari
S h ira  chiaaradi
S h ira  c h ia ish i susavadi
M r ’rlfl  n sti  hf!7.i
S h ira  chiqaradi
L an eerean s o ro lch a la ri
In su lin  ch iaarad i
B uyrak u sti b e z la r in in g  
m a e ‘iz aav ati
A d re n alin  chiqaradi
Teri sillin m u s k u lla ri
O isa a ra d i
M e ’d a-ich ak  s illiq  
m uskullari
Q isq arish lari k u c h ay ib , 
to n u s i o shadi
Q isq a rish lari susayib, 
to n u s i  kam avadi
H om ilasiz b a c h a d o n n in g  
sillia  m u sk u llari
B o ‘sh ash ad i
H om ilali b a c h a d o n n in g  
sillia m n skullari
Q isq a rad i
Q ovuq silliq  m u s k u lla ri
O isqaradi
B o 'sh a sh a d i
Q o v u q  s fin k te ri s illiq  
m uskullari
B o ‘shashadi
Q isq a rad i
kam ayishiga im kon b era d i, m e’dadan v a m e’d a  osti bezidan shira chiqishi kuchayib, 
ovqat hazm i o so n la sh a d i. O rganizm ning shoshilinch  ish k o ‘rishini talab qiladigan 
har xil sharoitda sim p atik  nerv tizimi tonusiningoshib ketishi, uyqu vaqtida, aksincha 
parasim patik n e rv  tiz im i tonusi oshib ketishining aham iyati shundan tushunarli.