O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Prevertebral gangliylar
  um urtqa  p o g ‘o nasidan  c h e g a ra   o ‘zan  gangliylariga 
nisbatan uzoqroq m asofada joylashadi, shu bilan b irg a o ‘zidan innervatsiya oluvchi 
a ’zolardan ham bir qad ar uzoq turadi. P revertebral g an g liy larg a kipriksim on tugun,
135
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

b o ‘yinning yuqori v a  o ‘rta sim patik tugunlari, quyoshsim on chigal, ichaktutqichning 
yuqori va pastki tugunlari kiradi. Chegara o ‘zan tugunlarida uzilmay kelgan simpatik 
preganglionar tolalar kipriksim on tugundan boshqa ham m a tugunlarda uziladi. K o‘z 
m u sk u lla rin i  in n e rv a ts iy a la y d ig a n   p a ra s im p a tik   p r e g a n g lio n a r   to la la r   e s a  
kipriksim on tug u n d a uziladi.
A 
'20
 ichidagigangliylarga ichki
 a ’zolardagi chigallar kiradi, nerv hujayralariga 
boy b o ‘lgan ch ig a lla r (in tram ural  chigallar) ko‘pg in a ichki a ’zolam ing, m asalan, 
yurak, bronxlar, q iz ilo ‘n g ac h n in g o ‘rtadagi uchdan b irq ism i bilan pastdagi uchdan 
b ir qism i, m e’da, ic h ak , o ‘t pufagi, qovuq (siydik pufagi)ning muskulli devorlarida, 
shuningdek,  ichki  v a   tash q i  sekretsiya  bezlarida bor.  B.  I.  Lavrentev  va boshqa 
tadqiqotchilam ing g isto lo g ik  tekshirishlariga qaraganda, parasim patik tolalar o ‘sha 
nerv chig allarin in g h u jay raiarid a uziladi.
V eg e tativ  g a n g liy  ( tu g u n )la r n in g  fu n k siy a la ri. V egetativ gangliylar o ‘zidan 
o'tuvchi nerv im pulslariningtaqsim lanishi va tarqalishida anchagina ahamiyat kasb 
etadi. G angliylardagi n e rv  hujayralarining soni g angliyga keluvchi  preganglionar 
tolalar soniga nisbatan b ir necha baravar ortiq (bo‘y inningyuqori sim patik tugunida 
32 baravar, kipriksim on tugunda 2 baravar ortiq). Shu tolalardan h arbiri gangliyning 
k o ‘p   hujayralarida  sin a p sla r  hosil  qiladi.  Shu  sababii  preganglionar  tola  orqali 
gangliyga kelgan n erv  im pulslari b irta lay  past ganglionar neyronlarga va binobarin, 
innervatsiyalanadigan  a ’z oning yana  k o ‘proq m uskul  va b ez  hujayralariga ta ’sir 
eta  olad i.  Shu  ta r iq a ,  p re g a n g lio n a r  to la la m in g   t a ’sir  k o ‘rsatad ig an   do irasi 
kengayadi.
Preganglionar to la la r orqali keluvchi nerv impulslari nechogMi kengtarqalishini 
quyidagi omil  k o ‘rs a tib  turibdi:  im ing qorin b o ‘sh lig ‘idagi  b ir necha yirik a ’zo -  
m e’da osti bezi, ingichka ichak, buyrak usti bezlari va buyraklarga sayyor (adashgan) 
n e rv n in g o ‘rta h iso b d a  7 0  ga yaqin tolasi keladi. Sayyor nerv tolalarining bu chekli 
m iqdori a ’zo ichidagi n erv  tugunlari va chigallarga sinaps orqali bogManib, yuqorida 
aytilgan ham m a ichki a ’zolarining parasim patik innervatsiyasini ta ’minlaydi.
K o‘pgina preganglionar tolalardan hosil boMgan sinapslar har bir post ganglionar 
neyrondabor. N erv  im pulslar in ing 
fazoda qo ‘shilish
 hodisasi shu bilan bog‘langan. 
Preganglionar b ir to la g a  b o ‘s a g ‘adan past kuch bilan t a ’sir etilsa, postganglionar 
tolalarda harakat p o te n sia llari vujudga keim aydi. B ir n echa preganglionar tola bir 
to la g a   t a ’sir  e tis h   u c h u n   qoM lanilgan  k uch  b ila n   ta 's irla n s a ,  p o sts in a p tik  
q o ‘z g ‘a tu v c h i  p o t e n s i a l l a r n i n g   f a z o d a   -   m a s o fa d a   q o ‘s h ilis h i  s a b a b ii 
postganglionar to la la rd a  harakat potensiallari qayd qilinadi.
Simpatik nerv tugunlarida ayrim preganglionar tolalam ing ta’sir sohalari qisman 
bir-birini qoplaydi.  S hu  sababii  preganglionar to la la m in g   ikki tutam iga bir y o ‘la 
ta ’sir etilganda o k k ly u z iy a hodisasi qayd qilinadi:  preganglionar tolalam ing ikki 
tutam iga b o ‘sa g ‘a d a n  y u q o ri kuch bilan biryoM a ta ’sir etish effekti shu tolalam ing 
tutam lariga alohida-alohida ta ’sir etish effektlarining arifm etik yig; indisiga nisbatan 
ham isha kam roq chiqadi.
P re g an g lio n ar  n e rv   to la la rig a   ta ’sir  etilg a n d a  n erv   im pulslarining