O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y



Download 12,47 Mb.
Pdf ko'rish
bet29/242
Sana27.03.2023
Hajmi12,47 Mb.
#922030
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   242
Bog'liq
9df1158b73cf75933e31ab985e68c3b5 NORMAL FIZIOLOGIYA

Q is q a r is h ja r a y o n id a is s iq lik h o s il b o 'l is h i va q is q a r is h
e n e rg iy a si.
G elm g o ls v a D a n ile v s k iy la r X IX a srn in g ik k in c h i 
yarm idayoq m uskul ishlayotgan paytida issiqlik ajratib chiqishini 
k o ‘rsatib berdilar.
X ill va uning safdoshlari yuksak darajada sezuvchan asboblar 
yordam ida m uskul bilan nervning tinchlik holatida ham da q o ‘z g ‘algan 
paytida hosil bo ‘lgan issiqlikni qayd qildilar va o ‘lchadilar. Xill issiqlik 
hosil b o ‘lishining kelib chiqishi va issiqlik ajralish vaqtining avj 
olishiga qarab ikkita davrga b o ‘ldi. Birinchi davr ikkinchisidan 1000 
m arotaba qisqa b o ‘lib, bu davm ing boshlang‘ich issiqlik hosil b o ‘lish 
d a v ri d eb a ta d ila r. B u d a v r m u sk u l q o ‘z g ‘a lg a n d a n to rtib to 
m uskulning bo'sh ash ish ig ach a davom etadi. B oshlang‘ich issiqlik 
hosil b o ‘lish davri o ‘z n avbatida b ir necha qism ga b o ‘linadi: a) 
faollashish issiqligi; b) qisqarish issiqligi; v) b o ‘shashish issiqligi.
F aollashish issiqligi
— ta ‘sir berilganidan keyin m uskul tolalari 
qisq arg u n ch a ajralib chiqadi. Shu sababli issiq lik n in g bu qism i 
m uskulni q o ‘z g ‘alm agan holatdan faol holatga o ‘tkazuvchi kim yoviy 
jarayonlarning issiqlik effekti deb qaraladi.
Qisqarish issiqligi -
m uskulning qisqarish jarayoni paytida ajralib 
chiqadi. M uskulning qattiq ch o 'z ib , qisqarishiga to ‘sqinlik qilinsa 
bu issiqlik ajralib chiqm aydi.
B o 'sh a sh ish issiq lig i
- m uskul b o ‘sh ashgandan so ‘ng ajralib 
chiqadigan issiqlik qismidir. A gar m uskul qisqarish davom ida yuk 
k o ‘targan b o ‘lsa, qisqarib b o ig a c h , issiqlik k o ‘proq ajralib chiqadi.
Issiqlik hosil b o ‘lishining ikkinchi davri, m uskul b o ‘shashgandan 
s o ‘n g , b ir n e c h a d a q iq a d av o m e ta d i v a k e c h q o lu v c h i y o k i 
tiklanuvchi nom i bilan ataladi. B u davr issiqlik hosil b o ‘lishi ATF 
resintezini t a ‘m inlovchi kim yoviy jaray o n la rg a b o g 'liq . X illning 
t a ’kidlashicha, bu davrda oldingi davrdan farqli o ‘laroq, 90 % i 
tiklanuvchi issiqlik oksidlanish jarayonida hosil b o ‘ladi va issiqlikning - 
atigi 10 % i m oddalar alm ashinuvining anaerob jarayonlarida yuzaga
62


k elad i. T ik lan u v ch i issiq lik o 'z in in g k atta lig i b o ‘yich a, m uskul 
qisqarganda ajralib chiqadigan issiqlikning kattaligi bilan tengdir. 
ATF resintezida va pirouzum kislotaning oksidlanish jarayonlarining 
aham iyati kattadir. M uskul m onoyodatsetat kislotasi bilan zaharlansa, 
sut va pirouzum kislotalarining glikoliz y o ‘li bilan hosil b o 'lish in i 
t o ‘xtaydi. B u holatda kechikuvchi issiq lik hosil b o ‘lishi va ATF 
resintezi, hatto kislorod yetarli b o ‘lganda ham deyarli barham topadi.
M uskullar ishi va kuchi.
Skelet m uskulining asosiy vazifasi ish 
bajarishdadir. E ksperim ental va klinik fiziologiyada m uskul ishini va 
kuchini bilish katta aham iyatga ega.
M uskul ishi u k o ‘targan yukning m uskul qisqarish kattaligiga 
ko‘paytmasi bilan oichanadi, yani 
kg/m
yoki 
gramm/sm
larda ifodalanadi.
A=F.S
A gar m uskul yuksiz qisqarsa (izotonik rejim da) u holda m exanik 
ish nolga teng b o ‘ladi. M uskul k o ‘tara olm aydigan darajada yuk 
osilsa va u qisqara olm asa, bu holda ham m exanik ishning qiym ati 
nolga teng b o ‘ladi. Yukning kattaligi m uskulning qisqarish darajasi 
va bajaradigan ishining o ‘rtasida b o g ‘lanish bor. B ir qadar o ‘rtacha 
y u k b e rilg a n d a m u sk u l k o ‘p ro q ish b a ja rg a n lig i o ‘tk a z ilg a n
tajribalardan m a‘lum b o'ldi.
M uskul kuchini o ‘lchash uchun u k o ‘tara oladigan m aksim al yuk 
aniqlanadi. Bu kuch ju d a katta b o ‘lishi m um kin. M asalan, itning ja g ‘ 
m uskullari gavda vazniga nisbatan 8-9 baravar ortiq yukni k o ‘tara 
olishi aniqlangan. B ir xil sharoitda m uskul kuchi uning uzunligiga 
b o g ‘liq b o ‘lmay, balki k o ‘ndalang kesim iga bogT iq: m uskulning 
fiz io lo g ik k o ‘n d alan g k e sim i, y a ’ni m u sk u ld ag i ham m a to la la r 
k o ‘ndalang kesimlarining y ig ‘indisiga to ‘g ‘ri proporsional. Agar tolalar 
kesim larining y ig ‘indisi qancha katta b o ‘lsa, u k o ‘tara oladigan yuk 
shuncha katta b o ‘ladi.
Tolalari uzunasiga ketgan m uskullardagina fiziologik k o ‘ndalang 
kesim geom etrik k o ‘ndalang kesim ga m os keladi, to lalari qiyshiq 
y o tg a n m u sk u lla rd a to la la r k o ‘n d alan g k e sim la rn in g y ig ‘in d isi 
m uskulning geom etrik k o ‘ndalang kesim idan ancha ortiq b o ‘ladi.
Shu sababli tolalari qiyshiq yotgan m uskulning kuchi tolalari 
uzunasiga yotgan xuddi shunday qalinlikdagi m uskulning kuchidan 
ancha ortiq b o ‘ladi. M uskul kuchini topish uchun u к о ‘^Й £ oladigan 
m aksim al yuk fiziologik k o ‘ndalang kesim ning к v a d s i m e tr 1 ar i 
so n ig a b o 'lin a d i. k g /sm 2 h iso b id a n if o d a la n g a i a b s ^ y u t k uch


o d am n in g b o ld ir m u sk u lid a 5,9, y e lk a m u sk u lid a 8,1, ch aynov 
m uskulida 10 ga teng b o ‘ladi. O dam lardagi m uskullarning aksarisi 
patsim on tuzilgan. Patsim on m uskulning fiziologik k o ‘ndalang kesimi 
katta, shuning uchun ham kuchi ortiq b o 'lad i.

Download 12,47 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   242




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish