O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

Kichik postsinaptik potensiallar.
Harakatlantiruvchi nerv oxirlarida 
qo‘zg ‘algandagina emas, balki tinchlik holatida ham atsetilxolin ajralib
47

---

turadi. Farqi shuki, tinchlik holatida sinaps yorig‘iga'ozgina atsetilxolin 
chiqadi. Ayni paytda ajralib chiqadigan ozgina m ediator-atsetilxolin 
« k v a n tla r i»
t a ‘s ir id a
p o s ts in a p tik
m e m b ra n a
k u c h s iz
d e p o ly a riz a ts iy a la n a d i, b u n in g n a tija s id a k ic h ik (m in ia ty u ra ) 
potensiallar yuzaga keladi. Bu kichik potensiallar am plitudasi qariyib
0,5 mv, y a ‘ni harakat potensialining am plitudasiga nisbatan taxm inan 
50-80 baravar kam. Kichik potensiallar faqat nerv-muskul sinapsidagina 
emas, balki M NT dagi boshqa sinapslarda ham kuzatilgan.
N erv-m u sku l sinapsiga ku ra ren in g ta ‘siri.
Shunday m oddalar 
ham borki, ular xolinoreseptorlar bilan atsetilxolindan ham mahkamroq 
b o g ‘ hosil qiladilar. U larga kurare va boshqa b a ‘zi birikm alar (d-tubo- 
kuranin, diplatsin, flaksedil v a b .) kiradi. U lar m uskulga ta ‘sir etgach, 
x o lin o resep tiv su b stan siy a b lo k ad alan ib qoladi va n atijad a nerv 
impulsi ham, su n ‘iy y o ‘l bilan q u y ilg an atse tilx o lin ham m uskul 
tolasini q o ‘z g ‘ata olm aydi.
Y aqingacha n erv -m u sk u l sin ap sig a k u ra ren in g ta ‘sir etish in i 
o ‘rg a n ish fa q a tg in a n a z a riy a h a m iy a tg a ega edi, x o lo s. B iro q , 
jarro h lik n in g tez rivojlanishi m unosabati bilan tabiiy nafas olishni 
to ‘x tatib q o ‘y gan h o ld a o p e ra tsiy a la r q ilish im konini b erad ig an
vositalarni qidirish zaruriyati tu g ‘ildi. Shundan so‘ng, kurare va uning 
hosilalaridan keng va sam arali foydalanila boshlandi.
Hozir k o ‘krak va qorin bo‘shlig‘idagi ko‘pgina operasiyalar klinikada 
k u rareg a o ‘x sh ash t a ‘sir e tu v ch i p re p a ra tla r b ila n n erv -m u sk u l 
blokadasi fonida sun‘iy nafas oldirish sharoitida o ‘tkazilm oqda.
X olinoreseptorlar bilan yanada kuchli b o g ‘ hosil qiluvchi toksin
- bu ilon zahari toksinidir.
N e rv -m u sk u l sin a p si cha rch a g a n d a о ‘tk a zilish n in g buzilishi.
N erv tolalari uzoq t a ‘sirlanganda m uskul, ayniqsa, nerv charchashi 
tufayli q o ‘z g ‘alishlarni o ‘tkazish qobiliyatidan m ahrum b o ‘lishidan 
ancha oldin nerv-m uskul birlashm asining im puls o ‘tkazishi buziladi. 
B uning sababi shundaki, nerv uzoq ta ‘sirlanganda nerv oxirlaridagi 
zaxira keskin darajada kam ayadi, shu sababli har bir im pulsga ajralib 
c h iq a d ig a n a ts e tilx o lin m iq d o ri k a m a y a d i v a sh u n g a y a ra s h a
p o s ts in a p tik p o te n s ia lla r ham b o ‘s a g ‘ad a n p a s t d a ra ja s ig a c h a
kam ayadi. Bundan tashqari, nerv uzoq vaqt ta ‘sirlansa, postsinaptik 
m em branani atsetilx o lin g ab o ‘lgan sezgirligi kam ayadi.
Miiskullar fiziologiyasi.
Inson tanasining fazodagi harakatini, k o ‘z 
harakatini, qon-tomirlar va yurak faoliyatini hamda hazm qilish trakti 
faoliyatini amalga oshirishda ikki asosiy turdagi muskullaming ahamiyati
48

---

kattadir. Bular silliq va k o ‘ndalang targ'il (skelet va yurak k o ‘ndalang 
targ‘il muskullari) muskullaridir. Ular bir-biridan tuzilishi va fiziologik 
xossalari jihatidan farq qiladilar, lekin bu ikkala turdagi muskullarda, 
qisqarishning molekulyar mexanizmida umumiy o ‘xshashliklar juda ko‘p.
Yurak m uskullarining funksiyasi «Yurak va qon aylanish» bobida 
k o 'z d a n kechiriladi. Bu bobda faqat skelet m uskullar bilan silliq 
m uskullarning tuzilishi, funksiyasi va fiziologik xossalarini к о ‘rib 
chiqish bilan chegaralanam iz.