Tinchlik holatida barcha Ranv bo‘g ‘ilmalarida membrananing tashqi
yuzasi m usbat zaryadli b o ‘ladi, q o'shni Ranv b o ‘g ‘ilmalari o ‘rtasida
poten siallar farqi kuzatilm aydi. Q o ‘z g ‘alish p ay tid a A b o ‘g ‘ilm a
m em branasining yuzasi'qo‘shni В b o ‘g ‘ilma m em branasining yuzasiga
nisbatan manfiy elektr zaryadli b o ‘lib, qoladi. Shuning natijasida elektr
toki vujudga kelib, tola atrofidagi to ‘qim alararo
suyuqlik, m em brana
va aksoplazma orqali yuradi va В bo‘g ‘ilmani qo‘zg‘atib, membrananing
qayta zaryadlanishiga sabab b o ‘ladi. A b o ‘g ‘ilm ada esa q o ‘z g ‘alish
davom etadi va bu b o ‘g ‘ilma vaqtincha mutloq refrakterholatda bo‘ladi.
Shu sababli В b o ‘g ‘ilma faqat navbatdagi С b o ‘g ‘ilmani q o ‘z g ‘alish
holatiga keltira oladi va hokazo.
Q o ‘z g ‘a l i s h n i n g m i y e l i n l i t o l a l a r d a n s a k r a b - s a k r a b
o ‘tkazilishida ikkita afzallik bor. Birinchidan, bu o 'tk azilish
energiya
sarfi n uqtai n azarid an tejam li, chunki faq at m em brana y u zasin in g
1 % ini tashkil qiluvchi Ranv b o ‘g ‘ilm alari q o ‘z g ‘aladi. Ikkinchidan,
q o ‘z g ‘alish n in g o ‘tish te zlig i m iy e lin siz to la la rd a g ig a n isb atan
ancha yuqori. Shu sababdan m iyelinli tolalar nerv tizim ining muhim
fa o liy a tla r in i a n iq v a te z b o s h q a r ilib tu r is h in i t a ‘m in lo v c h i
qism larida k o ‘p b o ‘ladi.
N ervning nisbiy charcham aslik qonuni.
N. Ye. V vedenskiy birinchi
m arta havo atm osferasida nerv k o ‘p (qariyib 8 soat) soatlab uzluksiz
t a ’sirlanganda ham q o ‘z g ‘alishlarni o ‘tkazish
q o b iliy atin i saqlab
qolganligini k o ‘rsatib berdi. Havo atm osferasida nerv charcham asligi
yoki kam charch ash i shundan k o ‘rin ib tu rib d i. N erv n in g n isb iy
c h a rc h a m a s lig i q ism a n sh u n g a b o g ‘liq k i, n erv q o ‘z g ‘a lg a n d a
birm uncha kam energiya sarflaydi. A .X ilning m a‘lum otlariga k o ‘ra,
baqaning 12-juft nervi m aksim al darajada ta ‘sirlanganda tinchlikdagi
holatiga nisbatan faqatgina 20-100 % ortiq issiqlik chiqaradi. Bu
k o ‘rsatkich m uskul q o ‘zg ‘alganda chiqadigan issiqlikka nisbatan ju d a
arzim as darajada.
N erv soatlab q o ‘z g ‘alib turganda ham undagi resintez jarayonlari
q o ‘z g ‘alish paytidagiga nisbatan kam energiya sarfini qoplay oladi.
N erv tolasi q o ‘z g ‘algan paytida energiya sarfi asosan natriy-kaliy
kanallar ishiga sarflanadi, ayniqsa Ranv bo ‘g ‘ilm alarida k o ‘p energiya
sarfi anadi.
S in a p s la r fiz io lo g iy a s i.
S in a p s - n e rv to la s id a n v a u n in g
to m o n id an in n e rv a siy a la n u v ch i h u ja y ra -m u sk u l,
n erv y o k i bez
hujayralariga q o ‘zg‘alishning o ‘tishini ta ‘minlovchi m ustaqil tuzilm a-
aloqaga aytiladi.
S in a p s m u ra k k a b tu z ilis h g a eg a , u u e h ta a s o s iy e le m e n t:
presinaptik m em brana, postsinaptik m em brana va sinaps y o rig ‘idart
iborat ekanligini elektron m ikroskopik tadqiqotlar k o ‘rsatib berdi.
N erv oxirini qoplovchi m em brana
p re sin a p tik m em brana
deb
a t a l a d i .
N e r v
o x ir id a
n e y r o s e k r e t o r
a p p a r a t
b o r.
Innervasiyalanadigan hujayrani q o ‘z g ‘atuvchi
yoki torm ozlovchi
m e d ia to ri n e rv o x irid a n a jra lib c h iq a d i. T in c h lik d a m e d ia to r
pufakchada b o ia d i. P resinaptik m em brana depolyarizasiyalanganda
bu pufakchalar yorilib, m ediator yuzaga chiqadi va sinaps y o rig ‘iga
q u y ila d i. B u y o riq ta rk ib i jih a tid a n q o n p la z m a s ig a o ‘x sh ab
ketadigan hujayralararo suyuqlik bilan t o i a . M ediator yoriqdan tez
d i f f u z i y a l a n i b c h iq ib , in n e r v a s i y a l a n a d i g a n h u ja y r a n in g
m e m b ra n a sig a ta ‘sir etadi. H u jay ra m em b ran asin in g
nerv o x irig a
bev o sita chegaradosh qism i
p o stsin a p tik m em brana
deb ataladi.
Postsinaptik m em brana o ‘z xossalariga k o ‘ra, m ediatorlarga nisbatan
ju d a yuksak kim yoviy sezgirlikka m oyil boTadi.
i
П
Do'stlaringiz bilan baham: 
