O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

1. depolyarizatsiya davri;
-so - 
/
H i y t x —
repolyarizatsiya davri; 3. sekin
repolyarizaisiya, yassi davri
(plato); 4. tez repolyarizatsiya
davri; 5. mutloq refrakter davri;
6. nisbiy refrakter davri;
7.supernormal davri.
qo'zg 'aluvchanlik
266

---

S hunday qilib, y urakning 0 ‘tkazuvchi tizim i b ir qancha fizialogik 
afzalliklam i keltirib chiqaradi: 1. Im pulslarni ritm ik hosil qilishning (XP);
2. B o 'lm a c h a va q o rin c h a la m i k etm a-k et q isq a rish in i; 3. Q orincha 
m iokordani bir vaqtda q o ‘z g ‘alishini ta ’m inlaydi.
M io k a r d n in g r e f r a k t e r l i k d a v r i v a e k s t r a s i s t o l a .
Y u ra k
m io tsitlarin i harakat p atensiali 0,3 s davom etadi. Bu sk elet m uskullari 
X P d an 150 m a rta d a v o m liro q d ir.X P r iv o jla n a y o tg a n d a , h u ja y ra
keyingi ta ’sirlam i qabul qilm aydi, q o ‘z g ‘alm aydi y a ’ni refrakter davrda 
b o ’ladi. U ning refrakterlik davri skelet m uskullari refrakterlik davridan 
100 b a ra v a r u zoq d av o m etad i. Bu x u su siy a t y u rak n i a ’z o sifatid a 
b a ja ra d ig a n v a z ifa si u ch u n ju d a zarur. X P v a q tid a b o sh q a k elg an
t a ’s ir o tla r g a u m u m a n j a v o b b e r m a y d i. Bu e s a y u r a k n i ritm ik
q isq a rish la ri u chun ju d a m u h im (te ta n ik q isq a rish la rd a n m ahrum ). 
Yurak m uskuli XP fazalari bilan q o ‘z g ‘a lu v ch a n lig i fazalari o rasidagi 
b o g 'liq lik 5 9 -ra sm d a k o 'rsa tilg a n .
Ishlab turgan y urakka u ning qisqarishlarini turli d avrlarida ta ’sirot 
berilsa, har xil ja v o b olish m um kin. A gar bu ta ’sirot sistola vaqtida, y a ’ni 
mutloq refrakter davrida berilsa, ta ’sirot qancha kuchli b o 'lish ig a qaram ay 
ja v o b qaytarm aydi. R efrakterlik davri sistola davri bilan bir xil davom
etadi.
M uskul b o 'sh a sh a bosh lasa q o ‘z g ‘aluvchanlik tiklana boshlaydi va 
nisbiy refrakterlik davri boshlanadi. Yurak m uskullarining XP 0,3 sek 
davom etadi. M utloq refrakterlik davri 0,27 sek davom etadi. N isbiy 
refrakterlik davri esa 0,03 sek ga teng. Bu davrda kuchli ta ’sirot berilsa 
yurak m uskuli ja v o b qaytara oladi. Juda qisqa vaqt q o ‘z g ‘aluvchanlikning 
supernorm al davri davom etadi, bu davrda b o ‘s a g ‘a osti kuchi bilan 
ta ’sir etilsa ham , m uskul qisqarish bilan ja v o b beradi.
M iokard b o 'sh ash g a n (diastola) davrda navbatdan tashqari ta ’sirot 
b e r il s a , y u r a k b a r v a q t n a v b a td a n ta s h q a r i q is q a r a d i b u h o la t