Kaynazoy davri (65 million yil oldin boshlangan va hozirgacha davom etadi) Kaynazoy davri

Kaynazoy davri (65 million yil oldin boshlangan va hozirgacha davom etadi)
Kaynazoy davri (yunoncha "kaynos" dan — yangi) Yerning geologik erlarining eng so'nggi davri bo'lib, bugungi kungacha davom etadi. Dinozavrlarning ommaviy yo'q bo'lib ketishi (65 million yil oldin) bilan hisob-kitob qiladi.
Bu davr boshlanganda sayyoramizda chindan ham baland tog'lar yo'q edi: eski tizmalar allaqachon tushib ketgan va yangilar hali ko'tarilmagan. Bu yerning iqlimi va biosferaning yanada rivojlanishiga aniq iz qoldirdi. Bilamizki, Kaynazoy davrining boshida iqlim juda issiq edi, lekin taxminan 40 million yil sovuq edi va u mo " tadil bo'ldi. Kaynazoy ada er tarixining eng muhim hodisasi — oqilona hayotning paydo bo'lishi.

Iqlimning shakllanishi va qit'alarning konturlari (65 million-10 ming yil oldin)

Avvalgi davrlarga nisbatan Kaynazoy juda qisqa.
Grenlandiya, Antarktida, Spitsbergen va Kanada Arktika Archipelago orollari: qazishmalar, subtropik o'simliklar, hatto biz sovuq va abadiy qish bilan bog'liq yer, bunday burchaklarida, ham g'alayon boshida, ham. Bu vaqtda sayyorada hech qanday muz cho'llari yo'q, degan xulosaga kelish mumkin — hatto qutblar yaqinida.
Bu davr boshlanganda sayyoramizda chindan ham baland tog'lar yo'q edi: eski tizmalar allaqachon tushib ketgan va yangilar hali ko'tarilmagan. Bu yerning iqlimi va biosferaning yanada rivojlanishiga aniq iz qoldirdi. Bilamizki, Kaynazoy davrining boshida iqlim juda issiq edi, lekin taxminan 40 million yil sovuq edi va u mo " tadil bo'ldi. Kaynazoy ada er tarixining eng muhim hodisasi — oqilona hayotning paydo bo'lishi.

Iqlimning shakllanishi va qit'alarning konturlari (65 million-10 ming yil oldin)

Avvalgi davrlarga nisbatan Kaynazoy juda qisqa.
Grenlandiya, Antarktida, Spitsbergen va Kanada Arktika Archipelago orollari: qazishmalar, subtropik o'simliklar, hatto biz sovuq va abadiy qish bilan bog'liq yer, bunday burchaklarida, ham g'alayon boshida, ham. Bu vaqtda sayyorada hech qanday muz cho'llari yo'q, degan xulosaga kelish mumkin — hatto qutblar yaqinida.
25-20 million yil oldin kelgan sovuqlar issiqlik muhabbat florasini bosishga majbur bo'ldi, bu endi ekvator yaqinidagi juda tor tropik va subtropik zonalar bilan chegaralangan edi. Bir paytlar iliq Antarktidada Antarktika muz qalqoniga yopishtirilgan ulkan muz qatlamlari paydo bo'lishi boshlandi. Millionlab yillar o'tdi va u qalinlashdi.
Antarktida muzliklari shunchalik ulkanki, ular jahon okeanining suv sathiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi: Antarktika muzlari qancha ko'p bo'lsa, dengizlarda kamroq qoladi va Jahon okeanining darajasi past bo'ladi. Albatta, Kaynazoy davrida sovuq davrlar iliqroq bo'lib, okeanlardagi suv darajasi o'zgarib ketdi. Asta-sekin iqlim bizga tanish bo'lib qoldi.
Sinozoyning boshida yer qobig'i yana harakatga keldi. O'sha davrlarning tog ' shakllanishi Alpin qatlami deb ataldi. Qit'alarning bir-biridan uzoqlashishi davom etdi, Janubiy Amerika Antarktidadan uzoqlashdi va kelajakdagi Hindustan yarim oroli Osiyoga yaqinlashdi.
Evropa va Shimoliy Amerika bir-biridan ajralib, ikkala qit'ada ham yangi tog'lar ko'tarildi. Nihoyat, 38-25 million yil oldin Avstraliya va Antarktidaning yakuniy bo'linishi yuz berdi. Shu paytdan boshlab Antarktida dunyo okeanining suvlarining bir qismini o'zlashtirib, dengiz sathini pasaytirib, erning bir qismini ochib bergan abadiy muzlar mamlakatiga aylandi.Nihoyat, 38-25 million yil oldin Avstraliya va Antarktidaning yakuniy bo'linishi yuz berdi. Shu paytdan boshlab Antarktida dunyo okeanining suvlarining bir qismini o'zlashtirib, dengiz sathini pasaytirib, erning bir qismini ochib bergan abadiy muzlar mamlakatiga aylandi.
Antarktida mavjudligi butun sayyoramizning iqlimiga katta ta'sir ko'rsatadi. U butun yerni sovutadigan ulkan muzlatgich rolini o'ynaydi. Antarktida ham Sayyora yuzasiga tushib quyosh nurlarining muhim qismini aks ettiradi: olti oy davomida bu erda davom etadi qutb kun davomida, muz qit'asining maydoni har kvadrat kilometr ekvator sifatida deyarli ko'p issiqlik oladi, lekin quyosh nuri 90% haqida undan aks etadi va yana atmosferaga kiradi. Geologik me'yorlarga ko'ra, bu abadiy muzlar juda yosh, ular 25-30 million yil.
Ilgari Antarktidada ham iliq edi, lekin birinchi Kaynazoy sovutish qit'aning sharqida Gamburtsev tog'larida muzliklarning paydo bo'lishiga olib keldi. Dastlab, bu muz qopqoqlari kichik edi, lekin barcha yangi qor tushgach, ularning maydoni o'sdi va birinchi Antarktika muzliklari tog'lardan tekislikka tushdi. Kelajakda ular o'sib, qalinligini oshirdilar (geologlar aytganidek, kuch) va oxir-oqibat ular bitta muz qobig'iga qo'shildi.
35 million yil oldin Antarktida Avstraliyadan ajralib chiqdi (yuqorida aytib o'tganimizdek). Bugungi dunyo okeanida eng qudratli sovuq oqim — chuqurroq va kengroq bo'lgan bochka. Muz qit'asi atrofida qo'shimcha sovuq kamar hosil qiladi, u erda Hind okeanidan issiq havo massalari mavjud emas. Sovuq va iliq suv massasining yaqin mahallasi Janubiy yarim sharning havosini butun yil davomida aylanishiga olib keladigan tabiiy vosita.
Muhim o'zgarishlar yer 25-5 million yil oldin bo'lib o'tdi: qit'alar Afrika va Evroosiyo bir-biri bilan to'qnashdi va Hindustan nihoyat Osiyo yarim oroliga aylandi (bundan oldin u Orol edi va Osiyo qirg'oqlaridan ancha uzoqda joylashgan edi). Qit'a plitalarining to'qnashuvlarida bo'lgani kabi, yangi tog ' tizmalari paydo bo'ldi: zamonaviy dunyodagi eng baland tog'lar — Himoloylar paydo bo'ldi. Katlama shakllanishi jarayoni boshqa qit'alarda ham sodir bo'ldi, Shimoliy va Janubiy Amerikada Rokki tog'lar va Andes o'sdi.
Shu bilan birga, o'simliklarning tarqalish joylari o'zgardi (termofil ekvatorga yaqinlashdi va boshqalar sovuq va mo " tadil zonalarda o'z o'rnini egalladilar). Qit'alarning ko'rinishi asta-sekin biz uchun odatiy ko'rinishga ega bo'ldi.
Kaynozoyning boshlanishi uchun etarlicha tekis yordam hozirgi vaqtda yosh tog ' tizmalari bilan ajralib turardi. Okeanlarda orollarning yangi tizimlari va chuqur depressiyalar paydo bo'ldi. Sayyoramizda ko'plab tanish tog'lar paydo bo'ldi: Pyrenees, Alp tog'lari, Karpatlar, Kavkaz va Pomir.
Shu bilan birga, Tetis ulkan okeani g'oyib bo'ldi - uning o'rnida faqat bir nechta ichki dengizlar bor edi: qora, O'rta er dengizi va Kaspiy. 23 milliondan 3 million yilgacha bo'lgan davr yer tarixi uchun juda muhim edi. Qit'a plitalarining harakati sayyoramiz yuzasini o'zgartirdi. Yer qobig'ining muhim qismlari ko'tarilib, yangi tog'lar va orollar paydo bo'ldi. Koryak tog'ining janubida joylashgan yangi Gvineya Sharqiy Osiyo belbog'i deb ataladigan uzoq orolga, butun mamlakatlar (masalan, Yaponiya) joylashgan ko'plab orollar mavjud.
Litosfera plitalarining chuqur bo'linishidan so'ng, Afrika va Arabiston yarim orolining asta-sekin ikki tomonga tarqalib, qizil dengiz, shuningdek, Suvaysh va Aden koylari o'rtasida yoriq paydo bo'ldi. Arabiston butunlay Afrikadan suv bilan ajralib turardi. Shimoliy Amerikadagi xuddi shunday litosfera yoriqlari Kaliforniya yarim orolining qit'asidan ajralib chiqdi-Shuning uchun Kaliforniya ko'rfazi paydo bo'ldi. Sharqiy Afrikada ham kuchli o'zgarishlar yuz berdi, u chuqur yoriqlar orqali o'tdi, bu katta afrikalik yoriqlar deb ataladi. Bunday yoriqlardan birida Tanganyika ko'li — dunyodagi ikkinchi eng chuqur (Baykal ko'lidan keyin). Tanganyika pastki qismidagi cho'kindi jinslarning qalinligi yoriqlar millionlab yillar davomida o'sib borayotganini ko'rsatadi.
Tetisning qoldiqlari atrofida-qora, Kaspiy va O'rta er dengizi — yer qobig'i harakatlana boshladi. Kavkaz, Qrim, Karpatlar, Alp tog'lari, shuningdek, Eron va Anatoliy tog ' tizmalari yer tarixining standartlari bo'yicha so'nggi davrda paydo bo'lgan. Bundan tashqari, bu mintaqada tog ' - kon sanoati juda shiddatli edi, chunki bu uch dengiz o'rtasidagi aloqalar butunlay yirtilib, keyin tiklandi va qirg'oq sathlari keskin o'zgarishlarga duch kelmadi.
Qora dengizni O'rta er dengizi bilan bog'laydigan (va Qoradengizni quritishdan himoya qiladigan) hozirgi Boğazlar va Chanakkale boğazları juda yosh deb hisoblanishi mumkin: ularning yoshi 2,5 million yildan oshmaydi. Kaspiy dengizi ba'zan er yuzidagi eng yirik ko'l deb ataladi, chunki u boshqa dengizlarga bog'liq emas. Undagi suv darajasi juda o'zgarib turadi: so'nggi 3 ming yil ichida uning farqi 15 m ga yetdi.
Agar Kaynazoy boshida ekvatorning iqlimi va yuqori kengliklari juda boshqacha bo'lmasa, kelajakda vaziyat o'zgaradi: iqlim zonalari paydo bo'ladi. 5 million yil oldin sodir bo'lgan qisqa isishga qaramasdan, Kaynazoy davrida sayyoramiz uchun yangi landshaft turlari paydo bo'ladi: taiga va tundra, Shimoliy yarimsharda arktik cho'llar zonasiga o'tadi.