O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

T aqrizchilar:
A.N .D oniyorov 
Toshkent tibbiyot akademiyasining «Normal
fiziologiya» kafedrasi mudiri, tibbiyot fa n la ri doktori, professor
L.M .Saidboeva
—
Andijon D avlat universiteti «Fiziologiya» kafedrasi
professori, biologiya fa n la ri doktori
ISBN 5-633-01949-0
© O.T. Alaviya, Sh.Q. Qodirov A.N.Qodirov, Sh.H. Hamroqulov
E.H.Halilov «Normal fiziologiya»

---

K/ RI SH
Fiziologiya predm eti va o ‘rganish usullari
Fiziologiya predmeti. Fiziologiya tirik organizm, undagi a'zolar,
to 'qimalar, hujayralar va hujayra tarkibiy elem entlarining hayotiy
fa o liya ti (funksiyasi) jarayonlarini, organizmning tashqi muhit bilan
munosabatini о ‘rganadi.
Odam organizmi funksiyalarini chuqur о ‘rganish va shu tariqa fa o l
ta ’sir ко ‘rsatib, ularni zaruriy tomonga y o ‘naltirish fiziologiyaning
asosiy maqsadidir.
Fiziologiya mustaqil bo ‘Igan va bir-biri bilan bog 'langan bir qancha
fanlarga bo ‘linadi. Fiziologiyani aw alo umumiy va xususiy solishtirma
va evolyutsion, shuningdek, ixtisoslashgan (yoki am aliy) va odam
Jiziologiyalariga bo'lish mumkin.
Umumiy fiziologiya - muhit ta siriga tirik organizm javob berishining
u m u m iy q o n u n la rin i, h a r b ir o rg a n izm g a x o s bo ‘Igan h a y o tiy
jarayonlarni о ‘rganadi.
X ususiy fiziologiya - to ‘qimalar (muskul, nerv va b.), a ’zolar (miya,
yurak, buyrak va b.) va tizim lar (hazm, qon aylanish, nafas va b.)
funksiyasini о ‘rganadi.
S o lis h tir m a fiz io lo g iy a - h a r x il tu rla rg a m ansub bo ‘Igan
organizmlar va individual rivojlanishning turli bosqichlarida turgan
bir turga mansub organizmlarfunksiyasining о ‘ziga xosligini о ‘rganadi.
Evolyutsion fiziologiya - funksiyalarni tur va individda rivojlanish
qonuniyatlarini о ‘rganadi.
Ixtisoslashgan (yoki amaliy) fiziologiya - bajarayotgan ishiga yoki
yashayotgan m uhitiga qarab organizm fu n ksiya la rin in g о 'zgarish
qonuniyatlarini о ‘rganadi. Qishloq xo ‘ja lik hayvonlari fiziologiyasi va
ba'zan odam fiziologiyasining ayrim qismlari (aviatsion, kosmik, suv
osti fiziologiyalari va b.) ixtisoslashgan fiziologiyaga misol bo ‘lishi
mumkin.
Odam fiziologiyasi - amaliy tibbiyotning nazariy asosi hisoblanadi,
fiz io lo g ik ja ra yo n la rn in g norm al holatini bilgandagina kasallikni
davolashda organizm faoliyatining dastlabki holatiga qaytara olishi
mumkin.
3

---

F izio lo g iya n in g boshqa ja n la r bilan aloqasi. F iziologiya o 'z
tadqiqotlarida fiz ik a va kim yo qom m la rig a tayanadi va ularning
tekshirish usullaridan unum li fo ydalanadi. O rganizm dagi barcha
faoliyat modda va energiya almashinuvi, y a 'n i kimyoviv va fizikaviy
jarayonlarining amalga oshishi bunga sabab bo iadi. Bit ikki yo 'nalish
yordam ida ju d a ко 'р та iu m o tla r to 'plandi, organizm da fi z i k va
kimyoviy jarayonlar о 'tishining о 'ziga xos qonuniyatlari aniqlandi, bu
jarayonlarni о 'rganish uchun maxsus texnikaviy usullar ishlab chiqildi
va natijada mustaqil biologik fiz ik va biokintyo fanlari vujudga keldi.
Fiziologiyadagi biofizik yo 'nalishning muhim tarmoqlaridan biri —
elektrofiziologiya sanalib, bu soha hayvonlar organizmida nerv, muskul
to ‘qimalari qo 'zg 'alganda ro ‘y beruvchi elektr hodisalarini о 'rganadi.