O ’qu V u sl ubiy m a jmu a

Zarafshon okrugi, Amudaryo bo’limi, Kaspiyorti viloyati, Duxovskiy, Senator Palen, siyosiy 
agentlik, volost boshlig’i, qozi sudlari, biy sudlari, uyezd boshlig’I, harbiy-xalq boshqaruvi, 
Toshkent Dumasi, uch bosqichlik qozilik sudlari, posyolkalar, Krasnavodsk-Qizilarrvot 
temir yo’li
 
Chor ma`murlari Turkiston o`lkasida dahshatli mustamlakachilik siyosatini olib 
boradilar. Turkiston XIX asrning oxirlarida V.I.Lenin iborasi bilan aytganda «Xalqlar 
qamoqxonasi»gaaylangan, Rossiyaning «tipik mustamlakasi» edi.
Rossiya saltanati jahonning qudratli davlatlari Angliya, Frantsiya, Germaniya 
impyeriyalari qatori ulkan mustamlakachi davlat edi. Rossiya o`z mustamlakalari hududi 
jihatidan Buyuk Britaniya, Frantsiya va Germaniyani orqada qoldirib ketgandi. Angliya 
mustamlakalari13 million kavdrat kilomyetr, Frantsiyaniki 11 million kvadrat kilometrni 
tashkil qilsa, Rossiyaning birgina Sibir mustamlakasi hududi 13 million kvadrat kilometrni 
tashkil qilardi. Rossiyaning Turkiston general-gubernatorligi hududi esa kengligi jihatidan 
Fransiya, Germaniya vaAvstro-Vengriya impyeriyalari maydoniga teng bo`lgan. 
Chor Rossiyasining O`rta Osiyodagi mustamlakachilik siyosati vaamaliyoti uning bu 
o`lkada o`z davlatchiligini joriy etish orqali olib borildi. Butun bir boshliq mustaqil Qo`qon 
xonligi davlati yo`q qilinib bir viloyatgaaylantirildi, Turkistonda milliy davlatchilikka barham 
berildi. Chor Rossiyasi o`zining boshqaruv tizimini joriy etdi. Ammo impyeriyaning bu 
o`lkada o`rnatgan ma`muriyati uning tasarruvidagi boshqa o`lkalar boshqaruvidan o`zining 
keskin harbiy-mirshablik ruhi bilan ajralib turgan. Mustamlakachi hukumat Turkistonni 
boshqaruviga oid ko`plab qonunlar loyihalarini (1865, 1867, 1873, 1884, 1886, 1908, 1912, 
1916) ishlab chiqdi va ularni tasdiqladi, hayotga tadbiq etdi. Bu qonunning 
moddalarigaadliya, moliya, harbiy, ichki ishlar va boshqa vazirliklar kiritgan o`zgartirishlarda 
Turkistonni boshqaruvidagi harbiy-mirshablik ruhi aniq o`z ifodasini topgan. 
Rus zodagonlaridan A.B.Vrevskiy «Turkiston xalqlari o`zlarini boshqaruvchi va sud 
qiluvchi yagona hokimiyatga o`rgangan» deb, o`lkada qattiqqo`l mustabid idora zarurligiga 
ichora qilgan edi.
1
Turkistonda impyeriyachilik boshqaruvining mustamlakachilik harakteri birinchi 
general-gubernator Rossiya impyeratorining general-adyudanti Konstantin fon-Kaufman 
tomonidan ifodalangan. U 1868 yil 22 yanvarda Toshkent shahar aholisi bilan bo`lgan 
uchrashuvdagi nutqida ruslarni O`rta Osiyo xalqlarining katta og`asi deb atagan, Turkistonda 
rus hokimiyatining mustahkam va doimiy o`rnashganligini alohida uqtirib o`tgan edi. Fon 
Kaufman asli horijlik nemis dvoryanlariga mansub edi, podshohlik ishonchini qozongan, 
1
O’zbekistonning yangi tarixi
.
Birinchi kitob... 191-bet.