100
)
)(
(
k
b
j
b
i
b
k
a
j
a
i
a
b
a
z
y
x
z
y
x
.
z
z
y
y
x
x
z
z
y
z
x
z
z
y
y
y
x
y
z
x
y
x
x
x
b
a
b
a
b
a
k
k
b
a
j
k
b
a
i
k
b
a
k
j
b
a
j
j
b
a
i
j
b
a
k
i
b
a
j
i
b
a
i
i
b
a
Shunday qilib, koordinatalari yordamida
berilgan ikki vektorlarning
skalyar
ko’paytmasi nomdosh koordinatalar ko’paytmalari yig’indisiga
teng, ya‘ni
z
z
y
y
x
x
b
a
b
a
b
a
b
a
. (8.9)
7-misol
.
k
j
i
a
va
k
j
i
b
3
2
vektorlarning skalyar ko’paytmasi
topilsin.
Yechish.
Misolda
1
x
a
,
1
y
a
,
1
z
a
,
2
x
b
,
3
y
b
,
1
z
b
bo’lganligi
sababli (8.9) formulaga binoan
2
1
)
1
(
3
)
1
(
2
1
b
a
bo’ladi.
8-misol
. Jism
)
4
;
1
;
2
(
F
kuch ta’sirida to’g’ri chiziq boylab
)
3
;
2
;
1
(
A
nuqtadan
)
1
;
6
;
5
(
B
nuqtaga ko’chsa,
F
kuch qanday ish bajaradi?
Yechish
.
).
2
;
4
;
4
(
)
3
1
;
2
6
;
1
5
(
AB
(8.9) formulaga ko’ra
.
20
8
4
8
)
2
(
)
4
(
)
4
(
)
1
(
4
2
)
(
AB
F
A
9-misol
.
)
5
;
4
;
1
(
),
1
;
6
;
3
(
b
a
va
)
12
;
4
;
3
(
c
vektorlar berilgan bo’lsa,
)
(
b
a
pr
c
ni toping.
Yechish
.
)
6
;
2
;
4
(
)
5
1
;
4
6
;
1
3
(
)
(
b
а
.
4
13
52
169
72
8
12
12
)
4
(
3
12
)
6
(
)
4
(
)
2
(
3
4
)
(
)
(
2
2
2
c
c
b
a
b
a
pr
c
8.7. Ikki vektor orasidagi burchak.
Ikki vektorning skalyar ko’paytmasi uchun
)
cos(
b
a
b
a
b
a
formuladan
b
a
b
a
b
a
)
cos(
ni topamiz.
Agar
vektorlar
k
a
j
a
i
a
a
z
y
x
,
k
b
j
b
i
b
b
z
y
x
yoyilmari yordamida
berilgan bo’lsa, u holda (8.9) dan hamda vektorni
uzunligini topish formulasi
(7.6) dan foydalanib vektorlar orasidagi burchakning kosinusini topish uchun
2
2
2
2
2
2
)
cos(
z
y
x
z
y
x
z
z
y
y
x
x
b
b
b
a
a
a
b
a
b
a
b
a
b
a
(8.10)
101
formulani hosil qilamiz.
10-misol
.
k
i
a
3
3
,
k
j
i
b
2
2
vektorlar orasidagi burchak topilsin.
Yechish
. (8.10) formulaga asosan
,
2
1
3
2
3
9
)
1
(
2
2
)
3
(
0
3
)
1
(
)
3
(
2
0
2
3
)
cos(
2
2
2
2
2
2
b
a
0
45
)
(
b
a
bo’ladi.
11-misol
.Uchlari А(2;-1;3), В(1;1;1) va С(0;0;5) nuqtalarda bo’lgan
uchburchakning burchaklari topilsin.
Yechish
. Boshi va oxiri berilgan vektorni koordinatalarini topish
formulasi (7.7) ga ko’ra quyidagilarga ega bo’lamiz.
AB
=
)
3
1
;
1
1
;
2
1
(
=
)
2
;
2
;
1
(
,
AC
=
)
3
5
;
1
0
;
2
0
(
=
)
2
;
1
;
2
(
,
BA
=-
AB
=
)
2
;
2
;
1
(
,
BC
=
)
1
5
;
1
0
;
1
0
(
=
)
4
;
1
;
1
(
.
Ikki vektor orasidagi burchakni topish formulasi (7.10) ga asosan:
сos
А
=cos(
AB
^
AC
)=
2
2
2
2
2
2
2
1
)
2
(
)
1
(
2
)
1
(
4
2
)
1
(
)
2
(
)
1
(
1
=0,
bundan
А
=90
0
,
сos
В
= сos(
BA
^
BC
)=
2
2
2
2
2
2
4
)
1
(
)
1
(
2
)
2
(
1
4
2
)
1
(
)
2
(
)
1
(
1
=
18
3
9
=
2
1
,
bundan
В
=45
0
.
А
+
В
+
С
=180
0
dan
С
=45
0
kelib chiqadi.
Demak qaralayotgan uchburchak teng yonli to’g’ri
burchakli uchburchak
ekan.
8.8. Ikki vektorning perpendikulyarlik sharti.
Skalyar ko’paytmani 4-xossasiga ko’ra
a
va
b
(nolmas) vektorlar
perpendikulyar bo’lishi uchun
0
b
a
shartning bajarilishi zarur va yetarli edi.
Bundan (8.9) formulaga asosan
0
z
z
y
y
x
x
b
a
b
a
b
a
(8.11)
ikki vektorning perpendikulyarlik shartini hosil qilamiz.
Shunday qilib ikkita
noldan farqli vektorlar o’zaro perpendikulyar bo’lishi uchun ularni nomdosh
koordinatalari ko’paytmalarining yigindisi nolga teng bo’lishi
zarur va yetarli
ekan.
12-misol
.
}
1
;
2
;
1
{
a
va
}
;
2
;
2
{
m
b
vektorlar
m
ning qanday qiymatlarida
perpendikulyar bo’ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: