О ‘ zbekiston respublikasi oliy va о ‘ rta maxsus ta ’ lim vazirligi



Download 3,05 Mb.
Pdf ko'rish
bet34/46
Sana16.03.2022
Hajmi3,05 Mb.
#495831
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   46
Bog'liq
CHIZIQLI ALGEBRA VA MATEMATIK MODELLASHTIRISH.Aliqulov

skalyar
kvadrati
deyiladi va 
а

2
kabi yoziladi. Shunday qilib vektorning skalyar
kvadrati uning modulini kvadratiga teng ekan. 
Bunga asosan
1
2



i
i
i



,
1
2



j
j
j



,
1
2



k
k
k



(8.8) 
bo’ladi . 
5-misol 
b
a
c



2


va 
b
a
d





3
vektorlarning skalyar ko’paytmasi 
topilsin. 
Yechish

2
2
2
7
3
2
6
3
)
3
(
)
2
(
b
b
a
a
b
b
a
b
b
a
a
a
b
a
b
a
d
c




































 6-misol.
b
a
c



3


vektor berilgan. 
4

a

,
3

b

bo’lib,
a

va 
b

vektorlar
orasidagi burchak 60
0
bo’lsa
c

vektorning uzunligi topilsin. 
Yechish
.
2
2
a
a



formuladan 
a
a



2
kelib chiqadi. 
Bunga asosan: 















2
2
2
2
2
2
9
)
cos(
6
9
6
)
3
(
b
b
a
b
a
a
b
b
a
a
b
a
c
c














133
81
2
1
72
16
9
9
60
cos
3
4
6
16
0












.
 
8.6. Skalyar ko’paytmani vektorlarning koordinalari orqali ifodalash. 
Aytaylik, 
k
a
j
a
i
a
a
z
y
x







va 
k
b
j
b
i
b
b
z
y
x







vektorlar berilgan bo’lsin. Skalyar ko’paytmani xossalari hamda (8.7) va (8.8) 
formulalarga hamda ko’phadni ko’phadga ko’paytirish qoidasiga ko’ra 
quyidagiga ega bo’lamiz: 


100 







)
)(
(
k
b
j
b
i
b
k
a
j
a
i
a
b
a
z
y
x
z
y
x








.
z
z
y
y
x
x
z
z
y
z
x
z
z
y
y
y
x
y
z
x
y
x
x
x
b
a
b
a
b
a
k
k
b
a
j
k
b
a
i
k
b
a
k
j
b
a
j
j
b
a
i
j
b
a
k
i
b
a
j
i
b
a
i
i
b
a







































Shunday qilib, koordinatalari yordamida berilgan ikki vektorlarning 
skalyar 
ko’paytmasi nomdosh koordinatalar ko’paytmalari yig’indisiga 
teng, ya‘ni
z
z
y
y
x
x
b
a
b
a
b
a
b
a






. (8.9) 
7-misol

k
j
i
a







va 
k
j
i
b







3
2
vektorlarning skalyar ko’paytmasi 
topilsin. 
Yechish. 
Misolda
 
1

x
a
,
1


y
a
,
1


z
a
,
2

x
b

3

y
b

1

z
b
bo’lganligi 
sababli (8.9) formulaga binoan 
2
1
)
1
(
3
)
1
(
2
1











b
a


bo’ladi. 
8-misol
. Jism 
)
4
;
1
;
2
(



F

kuch ta’sirida to’g’ri chiziq boylab 
)
3
;
2
;
1
(


A
nuqtadan 
)
1
;
6
;
5
(


B
nuqtaga ko’chsa, 
F

kuch qanday ish bajaradi? 
Yechish

).
2
;
4
;
4
(
)
3
1
;
2
6
;
1
5
(








AB
(8.9) formulaga ko’ra
 
.
20
8
4
8
)
2
(
)
4
(
)
4
(
)
1
(
4
2
)
(
















AB
F
A

9-misol

)
5
;
4
;
1
(
),
1
;
6
;
3
(





b
a
va 
)
12
;
4
;
3
(


c
vektorlar berilgan bo’lsa, 
)
(
b
a
pr
c




ni toping. 
Yechish

)
6
;
2
;
4
(
)
5
1
;
4
6
;
1
3
(
)
(










b
а

.
4
13
52
169
72
8
12
12
)
4
(
3
12
)
6
(
)
4
(
)
2
(
3
4
)
(
)
(
2
2
2





















c
c
b
a
b
a
pr
c






8.7. Ikki vektor orasidagi burchak. 
Ikki vektorning skalyar ko’paytmasi uchun 
)
cos(
b
a
b
a
b
a











formuladan
b
a
b
a
b
a










)
cos(
ni topamiz.
 
Agar vektorlar 
k
a
j
a
i
a
a
z
y
x







,
k
b
j
b
i
b
b
z
y
x







yoyilmari yordamida 
berilgan bo’lsa, u holda (8.9) dan hamda vektorni uzunligini topish formulasi 
(7.6) dan foydalanib vektorlar orasidagi burchakning kosinusini topish uchun 
2
2
2
2
2
2
)
cos(
z
y
x
z
y
x
z
z
y
y
x
x
b
b
b
a
a
a
b
a
b
a
b
a
b
a











(8.10) 


101 
formulani hosil qilamiz. 
10-misol

k
i
a



3
3



k
j
i
b







2
2
vektorlar orasidagi burchak topilsin. 
Yechish
. (8.10) formulaga asosan 
,
2
1
3
2
3
9
)
1
(
2
2
)
3
(
0
3
)
1
(
)
3
(
2
0
2
3
)
cos(
2
2
2
2
2
2



















b
a


0
45
)
(


b
a


bo’ladi. 
11-misol
.Uchlari А(2;-1;3), В(1;1;1) va С(0;0;5) nuqtalarda bo’lgan 
uchburchakning burchaklari topilsin. 
 Yechish
. Boshi va oxiri berilgan vektorni koordinatalarini topish 
formulasi (7.7) ga ko’ra quyidagilarga ega bo’lamiz. 
AB
=
)
3
1
;
1
1
;
2
1
(



=
)
2
;
2
;
1
(



AC
=
)
3
5
;
1
0
;
2
0
(



=
)
2
;
1
;
2
(

,
BA
=-
AB
=
)
2
;
2
;
1
(


BC
=
)
1
5
;
1
0
;
1
0
(



=
)
4
;
1
;
1
(



Ikki vektor orasidagi burchakni topish formulasi (7.10) ga asosan: 
сos 
А

=cos(
AB
^
AC
)=
2
2
2
2
2
2
2
1
)
2
(
)
1
(
2
)
1
(
4
2
)
1
(
)
2
(
)
1
(
1
















=0, 
bundan
А

=90
0

сos
В

= сos(
BA
^
BC
)=
2
2
2
2
2
2
4
)
1
(
)
1
(
2
)
2
(
1
4
2
)
1
(
)
2
(
)
1
(
1
















=
18
3
9

=
2
1
,
bundan 
В

=45


А

+
В

+
С

=180

dan 
С

=45

kelib chiqadi. 
Demak qaralayotgan uchburchak teng yonli to’g’ri burchakli uchburchak 
ekan. 
 
8.8. Ikki vektorning perpendikulyarlik sharti.
Skalyar ko’paytmani 4-xossasiga ko’ra 
a

va 
b

(nolmas) vektorlar 
perpendikulyar bo’lishi uchun
0


b
a


shartning bajarilishi zarur va yetarli edi. 
Bundan (8.9) formulaga asosan
0



z
z
y
y
x
x
b
a
b
a
b
a
(8.11) 
ikki vektorning perpendikulyarlik shartini hosil qilamiz. Shunday qilib ikkita 
noldan farqli vektorlar o’zaro perpendikulyar bo’lishi uchun ularni nomdosh 
koordinatalari ko’paytmalarining yigindisi nolga teng bo’lishi zarur va yetarli 
ekan. 
12-misol

}
1
;
2
;
1
{

a

va 
}
;
2
;
2
{
m
b


vektorlar 
m
ning qanday qiymatlarida 
perpendikulyar bo’ladi. 

Download 3,05 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   46




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish