O ’ zb e k I s t o n r e s p u b L i k a s I q I s h L o q V a s u V x o ’ j a L i g I v a zi r L i g I samarqand qishloq xo’jalik instituti

001.004.031. БМИ. 2014 й. 

---

17 
Garmonlar ichki sekresiya bezlaridanishlab chiqadi. Ular organizmdagi 
almashinuv jarayonlariga idora etuvchi ta’sir ko’rsatib boradi. Sutda quyidagi 
garmonlar topilgan: adrenalin, insulin, tiroksin, prolaksin, aksitosin va boshqalar. 
Ma’lumotlarga qaraganda, katta yoshli kishi o’rta hisobda yiliga 172 kg 
ichimlik suti yoki sutni ivitib tayyorlanadigan ichmliklar, 5,5 kg saryog’, 7,3 kg 
tvorog, 7,3, kg smetana, 3 kg quyuqlashtirilgan va kech qurun sut iste’mol qilishi 
kerak. 
Bu mahsulotlarning barchasi muhim shifobaxshlik va parxezlik xossalariga 
ega, shuning uchun ular bolalar va kattalar uchun bemorlar va sog’lom kishilar 
uchun ham juda foydali bo’lib xisoblanadi. 
Gap shundaki, sut kislota bakteriyalari oqsillarni parchalaydigan (proteolitik)
fermentlar ishlab chiqaradi. Bu fermentlar sut oqsillarini sutni ivitish 
jarayonidayoq, yani odamning me’da ichak yo’liga tushishidan ancha ilgari go’yo 
qisman hazm qilib beradi. Aralash bijg’ish yo’li bilan olinadigan mahsulotlarda 
ya’ni kefir bilan qimizda bu jarayon ayniqsa, chuqur bo’ladi.
Sut ivitib tayyorlanadigan mahsulotlarning alohida biologik qiymati bor. 
Rus olimi I.I.Mendeleyevning asarlari buni asoslab berishda katta rol o’ynaydi. 
Olim ichakda hosil bo’ladigan zaharlardan odam organizmining mutassil 
zaharlanib borishi uning vaqtidan ilgari qarib qolishiga sabab bo’ladi deb hisoblar 
edi. Ovqat hazm qilish jarayoni da ichak yo’lida bo’ladigan chirituvchi mikroflora 
ta’siri ostida fenol, skotol,
markaltin,
vodorod sulfidi, indol va boshqalar singari 
zaxarli moddalar hosil bo’ladi. Bu zaxarlar organizmdagi so’rilib, odamning nerv 
sistemasi bilan tomirlar sistemasiga halokatli ta’sir ko’rsatadi va ularning ishini 
susaytirib ishdan chiqaradi. Chirituvchi mikrofloralar faqat neytron yoki kuchsiz 
ishqoriy muhitda rivojlanishi mumkin. Kislotali muhit esa uning rivojlanishini 
susaytirib qo’yadi. Doimo sut mahsulotlari iste’mol qilib turilganda sut kislota 
bakteriyalari rivojlanishi natijasida hosil bo’ladigan sut kislotasi ichakdagi muhit 
reaksiyaisni o’zgartirib qo’yadi va chirituvchi mikroflora faoliyatini susaytirib, 
organizmni asta-sekin zaharlinib borishiga yo’l qo’ymaydi.
Бажарди 
Рахбар
Tilavov X 
Eshonqulov M