Noyob 2-ma'ruza

Antropogen namlangan hududlar 
Umuman, bu ekotizim asosan sun’iy suv havzalaridan iborat b
о
‘lib, bir 
necha 
о
‘n yillarda qirg‘oq b
о
‘yi va suv qushlarini saqlab qolish va tabiiy suv 
havzalarida baliq zahiralari qisqarishining 
о
‘rnini qopladi.Eng yirik suv 
havzalariga birinchi navbatda Aydar-Arnasoy k
о
‘llar tizimi, Dengizk
о
‘l, Qoraqir, 
SH
о
‘rk
о
‘l va T
о
‘dak
о
‘l, Talimarjon, Chimq
о
‘rg‘on kabi katta suv omborlari va 
boshqalar kiradi. Ular ikki xil kelib chiqishga ega: oqava suvlar tashlanadigan 
k
о
‘llar (1) va daryolardagi chuchuk suv omborlari (2). Birinchilari, nisbatan stabil 
gidrologik rejimga va qirg‘oq b
о
‘yi 
о
‘simliklari majudligi bilan xarakterlanadi, 
ikkinchilari gidrologik omillarning daryolarga bevosita bog‘liq b
о
‘lgan k
о
‘llar va 
suv omborlari holati 
о
‘zgaruvchanligi, ularni ta’minlovchi daryolar rejimi, suv 
x
о
‘jaligida foydalanilishi va qirg‘oq b
о
‘yi 
о
‘simliklarining y
о
‘qligi bilan ajralib 
turadi.
О
‘simlik dunyosi tabiiy suv havzalari uchun 
xususiyatli 
b
о
‘lgan 
t
о
‘qay-qamishlilardir. 
Tog‘ – oldi yarim ch
о
‘llari. 
Tog‘ – oldi yarim ch
о
‘llari dengiz sathidan 800 - 1200 metr balandlikgacha 
b
о
‘lgan tog‘ – oldi mintaqasini tashkil etadi. Tuprog‘i ayrim joylarda gipsli va 
shag‘alli och b
о
‘z tuproq. 
О
‘rtacha yillik harorat G‘arbiy Tiyon-Shonda 12,6°S, 
Hisor tog‘ tizmalarida 15-17°S. 
О
‘rtacha yillik yog‘ingarchilik 250 dan 400mm gacha. Tog‘ – oldi yarim 
ch
о
‘llari mintaqasi 30-35 km kenglikga ega b
о
‘lib, respublika tog‘ hududining 2/3 
qismini, 64000 kv.km atrofida, tashkil etadi. Bu mintaqa 
о
‘simliklarida 14 turdagi 
shuvoq farmatsiyalari asosiy yarim butasimon B
о
‘z tuproqlarda yarim ch
о
‘l 
о
‘simligi 400 turdagi 
о
‘simliklar bilan ifodalangan. Uning 150 xili tog‘ etagi 
mintaqasidan tashqariga chiqmaydi, 140 turi tog‘larda 
о
‘sadi. 100ga yaqin turi 
ch
о
‘l biotsenozi hisoblanadi. 
о
‘simliklarning kserofil turlarini tashkil etadi 
Yarim butasimonlardan 44 turi qadimiy 
о
‘rta yer dengizi turi sanaladi. 
Ulardan 28 tasi 
О
‘rta Osiyo endemiklari, 6 tasi 
О
‘rta Osiyo, Eron, Afg‘onistonda 
uchraydi; qolgan turlari qadimiy 
О
‘rta Yer dengizining turli rayonlarini egallagan. 
K
о
‘p yillik 
о
‘tlar 168 turni, bir yillik 
о
‘simliklar 188 turni tashkil etadi. 

---

Tog‘ bargli 
о
‘rmonlarning yirik maydonlari G‘arbiy Tiyon-Shon tog‘ 
tizmalarida: Ugom, Piskom, Chotqol, Toshkent, Qorjontog‘ tog‘ tizmalarida 
jamlangan. Ular dengiz sothidan 800 - 2000 metr balandlikda uchraydi. 
О
‘rmon 
turkumidagilarning 
о
‘simliklar tarkibi 47 turdagi daraxtlar va 96 turdagi butalardan 
iborat. Yog‘ingarchilik yiliga 400-600 mm ni tashkil etadi. 
О
‘zbekistonning tog‘ 
bargli 
о
‘rmonlari, ularni tarkib toptirgan jinslarda unib chiqish sharoitlari va 
tarkibiga k
о
‘ra ikki xil toifaga farqlaiadi: (1) yon bag‘ir 
о
‘rmonlari; (2) vodiy 
о
‘rmonlari Tog‘-oldi yarim ch
о
‘l hayvonot dunyosini sudraluvchilar: Urta Osiyo 
toshbaqasi, Turkiston gekkoni taqir yumoloqboshi, sariq ilon, echkeemar, turli 
rangdagi va chopqir kaltakesaklar (janubda qora k
о
‘zli), rang-barang suv iloni; 
qushlar: t
о
‘rg‘aylar, dehqonchumchuq, va boshqalar; sutemizuvchilar: sariq 
yumronqoziq, qizil dumli va katta qumsichqon, q
о
‘shoyoq va boshqalar 
namoyonlangan.