Noyob 2-ma'ruza

29. Ukki. Eagle Owl.
2 toifa. Tog‘oldi va tekislik hududlarni 
о
‘zlashtirish 
natijasida soni va areali qisqarmoqda. Utroq qush. Ustyurt, Qizilqum, Qarshi 
ch
о
‘lining 
о
‘zlashtirilmagan joylarida, 
О
‘zbekiston tog‘ ch
о
‘qqilarida uchraydi. 
SITES ning II Ilovasiga kiritilgan. 
Ch
о
‘l ekotizimlari Turon past tekisligining katta qismini egallagan b
о
‘lib, u 
Qizilqum ch
о
‘li, Ustyurt platosi, Qarshi ch
о
‘li va respublika janubidagi va 
Farg‘ona vodiysidagi ayrim yerlarni egallagan.CH
о
‘l hududlari qumli, sh
о
‘rxokli, 
soz tuproqli, toshloq va gipsli (shag‘alli) ch
о
‘llarga b
о
‘linadi. Ularning barchasi 
dengiz sathidan 100 metrdan 300 metrgacha b
о
‘lgan mutloq balandlikda 
joylashgan b
о
‘lib, bir-biriga yaqin, 
о
‘rtacha yillik harorat 11-18° S, yog‘ingarchilik 
miqdori 100 mm dan 150 mm b
о
‘lgan omillar bilan aniqlanuvchi nisbatan 
о
‘xshash iqlimiy sharoitlarga ega.
О
‘zbekiston ch
о
‘l ekotizimlari boy, rang – 
barang flora va faunasi bilan ajralib turadi. Masalan, Qizilqumda 
о
‘simliklarning 
937 turi, umurtqalilarning 500 dan k
о
‘p turi va umurtqasizlarning 950 turi mavjud. 
CH
о
‘l ekotizimining b
о
‘laklarini tashkil etuvchi Qizilqum qoldiq tepaliklari va 
Ustyurt chinki, landshaftning zarur himoyalovchi majmuasini 
о
‘zida namoyon 
etadi. U yerda flora va fauna majmualarning eng boy dunyosi jamlangan. Bundan 
tashqari, ch
о
‘l ekotizimida k
о
‘plab kichik suv t
о
‘planadigan havzalar borki, ularda 
migratsiya davrida suvda suzuvchi va botqoq qushlari uchraydi. 
Ch
о
‘l ekotizimi hind asalx
о
‘ri, dasht mushugi^ jayron, marmar churrak, 
morx
о
‘r, boltayutar, oqbosh qumoy, lochin, y
о
‘rg‘a tuvaloq va oq qorinli bulduruq 
kabi noyob va y
о
‘qolib borayotgan jonzotlar yashaydigan makon hisoblanadi. 
Noyob sudraluvchilar orasidan 5 turi ch
о
‘llarda yashaydi. CH
о
‘l ekotizimidagi 
vaqtinchalik turlarga noyob qushlarning 15 turini kiritish mumkin. Farg‘ona 
vodiysi ch
о
‘l maydonlaridagi q
о
‘ng‘izlar, t
о
‘qay kapalaklari y
о
‘qolib borayotgan 
turlarga kiritilgan. Qumli ch
о
‘llar ch
о
‘lning qumli joylarida tarkib topadi. Qumli 
massivlar maydoni respublika tekislik maydonining 27 %ini tashkil etadi. Eng 
yirik qumli massiv Qizilqumdir, Amudaryo va Qashqadaryo vodiylari oralig‘ida 

---

Sandiqli qumligi va Surxondaryoning quyi oqimida Kattaqum qumligi 
joylashgandir. 
Qumli ch
о
‘llar iqlimi qattiq QURUQ va keskin kontinentalligi bilan ajralib 
turadi. Qishning minimal temperaturasi -36°, -32°S ga yetadi, yozda esa 
temperatura 46°, 47°Sgacha k
о
‘tariladi. Yeg‘ingarchilik miqdori juda kam bor-
y
о
‘g‘i 75-100mm ga yetadi. 
О
‘zbekistonning qumli ch
о
‘llarida gulli 
о
‘simliklarning 134 tur va 31 oilaga 
mansub 320 ga yaqin xili mavjud. 171 turi haqiqiy psammofitdir, ulardan 40 tasi 
gips ch
о
‘llari, 60 tasi tog‘-oldi va quyi tog‘ mintaqasida 
о
‘sadi. 50% ga yaqin tur – 
endemik, qolganlari eron – turon, turon – kavkaz va turon – yevropa 
elementlaridan iborat. 
Daraxt-buta 
о
‘simliklar psammofit 
о
‘simliklarining asosiy qismi sanalib, 
floraning 30 foizini tashkil etadi: K
о
‘p yillik 
о
‘tsimon 
о
‘simliklar guruhlari 
efemeroidlar (10 %) va yozgi mavsumiy 
о
‘tlar (20 %) namoish etilgan. CH
о
‘l 
qumlari turlarining 40 %ga yaqin turini bir yillik efemer 
о
‘tlar va yozgi 
k
о
‘karuvchilar tashkil etadi. Qumli ch
о
‘l faunasi umurtqalilarning 200 ga yaqin 
turlari bilan tashkil etilib, ulardan 16 turdagisi parrandalar, 150 tasi q
о
‘nib 
о
‘tadigan va uya q
о
‘yuvchi qushlardan va 22 tasi sut emizuvchilardan iboratdir. 
Ch
о
‘l hayvonot dunyosi jonzotlarining qumli oiladoshlari eng xarakterli 
vakillaridan psammofil turdagilardir: qizilquloq va matrap – t
о
‘garakbosh 
kaltakesak, hamda q
о
‘shoyoqlarning ba’zi turlari – junoyoqli, taroq barmoqli, 
Lixtenshteyn va Bobrin turlari ajralib turadi. Qumsichqon va yumronqoziq ch
о
‘l 
kemiruvchilari orasida tipik q
о
‘mli formalari vakilidirlar. Qushlarning 50ga yaqin 
turi qumli ch
о
‘l sharoitida yashashga moslashgan. Saksovulzor va butazorlar uya 
q
о
‘yish uchun qulay manzil b
о
‘lib xizmat qiladi. Qumli ch
о
‘llar Sharqiy Yevropa 
va Shimoliy Osiyodan uchib 
о
‘tuvchi oqimlarning kesib 
о
‘tish rayonlari 
hisoblanadi va ularga qisqa muddatli q
о
‘nalg‘a joyi vazifasini 
о
‘taydi. Bundan 
tashqari, yumshoq kam qorli qish, qishlash uchun shimoliy hududlardan 30 ga 
yaqin turdagi qushlarni 
о
‘ziga jalb etadi.