Noyob 2-ma'ruza

Toshloq ch
о
‘l (shagalli, gipsli) 
Bu tur Ustyurt landshafti hisoblanadi va respublika janubidagi tog‘ tizimlari 
etaklari b
о
‘ylab ayrim b
о
‘laklarni tashkil etadi. CH
о
‘lning bu xili iqlimi umuman 
boshqa ch
о
‘llarning iqlimiga 
о
‘xshashdir. Urtacha yillik harorat 10-14°S ni, 
minimumi – 32°S, maksimumi 46°S atrofida b
о
‘ladi. Yeg‘ingarchilik yuqori emas 
– shimolda 100 mm. gacha, janubiy hududlarda esa 200 mm. cha b
о
‘ladi. Toshloq, 
q
о
‘ng‘ir – kulrang tuproq ch
о
‘l tuprog‘ining 
о
‘ziga xos xususiyati, unda q
о
‘ng‘ir 
qatlamning mavjudligidir. Uning zichligi, mayda toshli va 1 metr chuqurlikkacha 
b
о
‘lgan gips qatlamining ortib borishi bunga asos b
о
‘ladi. Q
о
‘ng‘ir qatlami 
ch
о
‘llarning 
о
‘simliklarini chuqur ildiz otmaydigan, kamhosil, unumdor b
о
‘lmagan 
qadimgi tog‘ tuproqlari va rango-rang qatlamlarda 
о
‘suvchi 400ga yaqin 
о
‘simlik 
turlari tashkil etadi. 41 turdagi 
о
‘simlikning suv-mineral oziqlanishi tuproqniig 
gipsli qatlami bilan bog‘liq. Toshloq ch
о
‘l faunasida umurtqali hayvonlarning 129 

---

turi mavjud, ularning 11 turi sudraluvchilar, 100 turi qushlar, 18 turi sut 
emizuvchilardir. Kushlarning uya q
о
‘yuvchilarga ta’lluqli 30 turi bu yerda doimiy 
yashaydi, ularning eng xarakterlilari: suvbulduruq, qora qorinli bulduruq, y
о
‘rg‘a 
tuvaloq, yapaloqqush, qora dumli tentakqush, oltin tusli k
о
‘rkinak va 4 turdagi 
t
о
‘rg‘aylardir. Mayda toshli ch
о
‘lda yashaydigan asosiy sutemizuvchilar – 
kemiruvchilardir, ular orasida: katta qumsichqon, Seversov q
о
‘shoyog‘i, kichik 
q
о
‘shoyoq va boshqalar bor. CH
о
‘lning bu turi - sayg‘oq va jayron kabi juft 
tuyoqlilarning yashash makonidir. Sudralib yuruvchilardan bu yerda taqir va 
matrap t
о
‘garakboshlar, ch
о
‘l agamasi va chopqir kaltakesaklar yashaydi. 
Bu tur ch
о
‘llar Ustyurt platosi sh
о
‘rlangan qismlari va yon bag‘irlarida, 
Aydar-Arnasoy k
о
‘llar tizimining (Oyoqog‘itma, Qoraxotin, Mingbuloq va 
boshqa) oqimsiz botiqlarida va Amudaryoning hozirgi deltasida joylashgan. 
О
‘zbekistonning sh
о
‘r bosgan yerlarida 
о
‘simliklarning 304 turi uchraydi. 
Ularning 1/3 qismi haqiqiy galofitlarga, 26%i Markaziy Osiyo endemiklariga, 4% 
О
‘zbekiston endemiklariga mansubdir. 
SH
о
‘rxoklarning 
о
‘ziga xos xususiyati tuproq ustki qatlamining doimo 
namligi va yopiq suv havzalarining vaqtinchalik mavjudligidir. Bu turning 
ekologik afzalligi faunaning 
о
‘ziga xos tartibini aniqlaydi, suvda va quruqda 
yashovchilar (ch
о
‘l qurbaqasi) va qirg‘oq b
о
‘yi qushlari bu yerga kelib 
turadilar.SH
о
‘rxok ch
о
‘l faunasida hayvonot dunyosining 118 turi aniqlangan 
b
о
‘lib, ularning 7 tasi sudraluvchilar, 100tasi qushlar va 11 tasi sut 
emizuvchilardir.