Нормал физиология курсига кириш

 
Тўр парданинг тузилиши ва функциялари. Тўр парда кўзнинг ѐруғликни сезувчи 
ички қавати ҳисобланади. У мураккаб кўпқаватли тузилишга эга. Бу ерда ўзининг 
функционал аҳамиятига кўра икки хил: иккиламчи-сезувчи фоторецепторлар (таѐқчалар ва 
колбачалар) ва бир неча нерв ҳужайралари мавжуд. Фоторецепторларни қўзғалаши тўр 
пардани биринчи нейрон
ҳужайрасини қўзғатади (биполяр нейрон). Биполяр нейронларнинг фаоллашуви, ўз 
навбатида импулсларнинг пўстлоқ ости кўрув марказларига етказиб берувчи ганглиоз 

---

202 
ҳужайраларни фаоллаштиради. Тўр пардада бу ҳужайралардан ташқари ахборотларни 
узатишда ва қайта ишлаш жараѐнида горизонтал ва амакрин ҳужайралар ҳам иштирок 
этади. Юқорида санаб ўтилган барча нейронлар ва уларнинг ўсимталари биргаликда 
кўзнинг нерв аппаратини ҳосил қилади, улар нафақат ахборотларни марказда узатишда, 
балки анализ ва қайта ишлаш жараѐнларида ҳам иштирок этади. Шунинг учун у марказий 
нерв тизимининг гўѐки периферияга чиқариб қўйилган бир қисми бўлиб ҳисобланади. 
Кўрув нервининг кўз соққасидан чиққан жойи, яъни кўрув нервининг сўрғичида 
фоторецепторлар мутлоқо йўқлиги сабабли бу жой ѐруғликни сезмайди, шунинг учун у 
кўр доғ деб аталади.
Кўр доғ борлигига Мариотт тажрибаси ѐрдамида ишониш мумкин. 
Пигмент қават. Бу қават бир қатор эпителиал ҳужайралардан ташкил топган 
бўлиб, ўз ичида жуда кўп миқдорда ҳужайра ичи органеллаларини ушлайди. 
Меланосомалар, бу қаватга қора ранг бериб туради. Бу пигмент экранловчи пигмент ҳам 
деб юритилади, унга тушган ѐруғликни ютади, бу ҳолат ѐруғлик сочилишининг олдини 
олади ва шу туфайли нарсалардан келаѐтган ѐруғликнинг фокусланиши аниқ бўлади. Бу 
пигмент эпителиал ҳужайраларнинг жуда кўплаб ўсимталари бўлиб, бу ўсимталар 
колбача ва таѐқчаларнинг ташқи қисмларини жипс ўраб олади. Пигмент эпителиал 
ҳужайралар бундан ташқари бошқа муҳим вазифаларни ҳам бажаради, шу жумладан, 
кўрув пигментининг ресинтезида, фагоцитозда, колбача ва таѐқча қолдиқларини ҳазм 
қилишда иштирок этади. Бошқача айтганда, кўрув ҳужайраларини доимий тарзда 
янгиланиб туришини таъминлайди. Яна шуни айтиб ўтиш керакки, пигмент эпителиал 
ҳужайралар билан фоторецепторлар орасидаги алоқа жуда кучсиз бўлади.
Айнан шу жойдан тўр парданинг кўчиши кўзни жуда хавфли касаллиги кўп 
ҳолларда учрайди.
Тўр парданинг кўчишида кўришнинг ѐмонлашуви фақат тасвир фокусланишининг 
бузилиши билан боғлиқ бўлиб қолмай, балки рецепторлар дегенерацияга ҳам учрайди ва 
рецепторларда жиддий метаболитик ўзгаришлар рўй беради. 
Фоторецепторлар. Пигмент қаватнинг ички юзасига фоторецепторлар қавати 
тегиб туради: булар колбачалар ва таѐқчалар. Одамнинг ҳар бир кўзини тўр пардасида 6-7 
млн. колбача ва 110-123 млн. таѐқча учрайди. Улар тўр пардада бир текисда тарқалмаган. 
Тўр парданинг марказий чуқурчасида (Fovea centralis) фақат колбачалар бўлади (1 мм
2
да 
140 мингтагача). Тўр пардани периферияси томон уларнинг сони камайиб, аксинча 
таѐқчаларнинг сони ортади. Тўр парданинг энг чекка қисмларида фақат таѐқчалар мавжуд 
холос. (Колбачалар кундуздаги кўришни ҳамда рангларни ажратишни таъминлайди). 
Колбачалар юқори ѐруғликда фаоллик кўрсатиб, ранг кўришни таъминлайди. Таѐқчалар 
ғира-шира нурларни қабул қилишга мослашган рецепторлардир. Уларнинг фаолияти 
шикастланса, одам ғира-ширада мутлоқ кўрмайди, кундузи кўриш қобилияти эса тўла 
сақланади. Бу шабкўрлик А витамини етишмовчилигидан ривожланади. Ранглар ѐрқин 
ѐруғлик остида марказий чуқурчада яхши ажратилади. У ерда фақат колбачалар бўлади. 
Тўр парданинг периферияси томон таѐқчалар сони ортиб боради ва улар эса рангларни 
ѐмон ажратади.
Колбачалар жарохатланганда ѐруғликдан «қўрқиш» симптоми юзага келади, 
беморлар ғира-ширада бемалол кўра олсада, ѐруғликда кўриш қобилияти батамом 
йўқолади. Бундай ҳолатларда бутунлай ранг ажрата олмаслик-ахромазия келиб чиқиши 
мумкин.