Микробиологик лаборатория юқимли касалликларга ташхис қўйиш даволаш ва профилактика ишларини олиб бориш учун микроорганизмларниниг хусусиятларини ўрганади

Озиқли муҳитда ўстирувчи омилларнинг борлиги катта аҳамиятга эга. Юмшоқ-қаттиқлигига кўра озиқли муҳитлар қаттиқ, суюқ ва ярим суюқ муҳитга 1,5-2% агар, ярим суюқ мухитга 0,3-0,7% агар қўшиш натижасида тайёрланади.
Электив озиқли муҳитлар турли хил, бошқа микрофлорали материалдан маълум турни ажратиб олиш ва уни тўплашга мўлжалланган. Маълум микробларга электив озиқли муҳитни яратишда, бу микробларнинг бошқа кўпчилик микроблардан фарқлантирадиган биологик ҳусусиятларига асосланган. Масалан, стафилококк натрий хлар тузининг консентратсияси юқори бўлган муҳитда яхши ўсади.
Бактерияларниниг соф културасини ажратиб олиш.
Озиқли муҳитда ўстирилган бир турдаги ёки бир хил бактериялар популяцияси соф култура деб аталади.Бир турнинг микроб култураси ёки биовари турли манбалардан ёки ҳар хил вақтларда бир манбадан ажратиб олинган бўлса, улар штаммлар деб номланади. Штамлар кўпинча номер ёки қандайдир белгилар билан белгиланади. Бактерияларнинг соф културасини диагностик бактериологик лабораторияларда, алохида ажратилган колониялардан қаттиқ ёки суюқ озиқли муҳити бўлган пробиркаларга қовузлоқ орқали экиб ажратиб олинади.
Қаттиқ озиқли мухитда бир турдаги ёки биовардаги бактериялар ўстирилганда, битта ёки бир неча бактерия хужайраларининг кўпайиши натижасида ҳосил бўлган айрим-айрим тўпламларига колониялар деб аталади.
Ҳар хил турдаги бактерияларнинг колониялари бир биридан ўзининг морфологияси, ранги ва бошқа белгиларига кўра фарқ қилади.
Бактериянинг соф култураси диагностик текширишлар ўтказиш учун ажратиб олинади. Бу эса, идентификатсиялаш, яэни ажратиб олинган бактерияларнинг қайси зотга, турга мансуб эканлигини аниқлаш демакдир. Бунга эса уларнинг морфологияси, ўсиши, биокимёвий ва бошқа ҳусусиятларини текшириш натижасида эришилади.
Бактерияларнинг морфологик белгилари турли усуллар билан бўялган ва бўялмаган препаратларни микроскоп остида ткҳекшириш билан ўрганилади.
Културал (ўсиш) ҳусусиятлари бактерияларнинг озиқага бўлган талабини, қаттиқ ва суюқ озиқли муҳитда ўсиш шароитини белгилайди. Бу хосалар эса колониялар морфологиси ва културанинг ўзига хос ўсиш хусусиялари бўйича аниқланади.
Бактерияларнинг зоти ва турлича идентификатсиялашда, колония ва култураларга турли ранглар берувчи пигментлар ҳам муҳим ахамиятга эга. Масалан, Staphylococcus aureus тилла рангли пигмент (тилла рангли стафилококк) ҳосил қилади.
Экиш техникaси.
Бактериологик қовузлоқ экиш учун энг қулай асбоб ҳисобланади. Бактерия културасини қайта экишда пробирка чап қўлга олинади. Ўнг қўл билан горелка алангаси устида. културали пробирка чап қўлга, бактериолгик қовузлоқ эса, ўнг қўлга олинади. Қовузлоқ горелка алангасида қизаргунга қадар қиздирилади. Пахтали пробка пробиркадан ўнг қўлнинг 4-5 бармоқлари билан кафтгача сиқиб бураб, чиқариб олинади ва пробирка оғзининг четлари алангада бироз қиздирилади. Қовузлоқ аста секин пробирка ичига киртилади, ички деворига теккизиб совутилади сўнг аста ҳаракат қилиб материал олинади. Шундан кейин пробиркадан олиниб яна пробирка четлари қиздирилади ва пробка билан беркитилади. Шундан сўнг қиялантирилган агарли пробиркага қовузлоқ билан екиладиган материал киритилади. Илон изи ҳаракати билан қиялатиб қўйилган агар юзасида материал тақсимланади. Қовузлоқ олингач, пробирканинг оғзи қиздирилади ва пробка билан беркитилади. Қовузлоқ газ горелка алангасида стерилланади ва штативга қўйилади. Экилган пробиркаларга экилган вақти материалнинг характери текшириш номери ёки културанинг номи ёзилади.
Петри косачасидаги озиқли агар юзасига стерилний тампон ёрдамида газон усулида экилади. Бунинг учун қопқоқ бироз очилади, тампон ёрдамида олинган материал муҳитнинг бутун юзасига суртилади. Экма инкубациясидан сўнг бактериялар бир текис униб чиқади.
Анаэроб бактерияларининг соф кулътурасини ажратиб олиш усуллари.
Текширилаётган материал ва турли микроорганзмлар аралашмасидан бактерияларнинг айрим турларини ажратиб олиш одатда ҳар қандай бактериологик текширишларнинг бирдан бир босқичи ҳисобланади.
Кўпчилик бактерияларнинг соф културасини ажратиш учун 2-3 кун вақт сарф бўлади.Соф културани ажратиш процессини бир неча босқичларга бўлиш мумкин:
Биринчи босқич. Олинган намуна петри косачасидаги озиқли агар юзасига стерилний тампон ёрдамида газон усулида экилади. Экилгандан сўнг косача ости юқорига қилиб айлантирилади ва унга ёзилади. У 37˚С да термостатга 18-24 соатга қўйилади.
Иккинчи босқич. Косачалар кўрилади, якка-якка жойлашган калониялар ўрганилади. Уларнинг шаклига, катта кичиклигига, қаттиқ ёки юмшоқлигига ва бошқа белгиларига аҳамият берилади. Соф културани ажратиш ва тўплаш учун битта ёки бир неча хил алоҳида жойлашган колонияларни қиялантирилган агарли ёки қандайдир бошқа озиқли мухитли пробиркаларга қайтадан экилади. Бунинг учун бошқа калонияларга тегизмасдан қовузлгоқ билан колониялар бир қисми олинади.
Учинчи босқич. Ажратиб олинган соф културанинг ҳусусиятлари қайд қилинади. Соф култура кўз билан кўрилганда бир текис ўсган бўлади. Шу културадан тайёрланган бўялган суртма микроскоп остида кўрилганда морфология тинкториал хусусияти жиҳатидан бир хил бўлган хужайралар кўринади.
Антибиотиклар
Антибиотиклар турли бактерия юқумли касалликларини даволашда қўлланилётган химиятерапевтик воситалар орасида асосий ўринни эгаллайди. Антибиотиклар келиб чиқиши, кимёвий тузилиши, бактерияга қарши таъсир механизми ва уларга сезгир бактериялар сонига таъсир доирасига кўра ва тор гуруппаларга бўлинади. Тор таъсир доирасига эга бўлган антибиотиклар билан бир қаторда кенг таъсир кучига эга бўлган антибиотиклар (тетрациклин, левомицетин ва бошқалар) ҳам қўлланилади.Антибиотикларга чидамли бактерияларнинг кенг тарқалганлиги учун беморни даволаш мақсадида аввалам бор ажратиб олинган қўзғатувчи шу антибиотикка чидамсизми йўқми, билган ҳолда дорини танлай билиш зарур.
Хозирги вақтда бактериялар антибиотикларга бўлган сезувчанлиги даражасига кўра тўртта гуруппага бўлинади.
1.Чидамсизлар
2.Ўртача чидамсиз
3.Ўртача чидамлилар
4.Чидамлилар
Диск усули бўйича бактериянинг антибиотикларга сезгирлигини аниқлаш.
Текширилаётган бактерия кулътураси газон билан озиқли агарли петри косачасига экилади, сўнгра пинцет билан маълум миқдорда антибиотиклар шимдирилган қоғоз дисклари бир ҳил оралиқда агар юзасига жойлаштирилади. Экилган косачалар 37˚С да бир кун давомида термостатда сақланади. Диск атрофидаги стафилококк кулътурасининг ўсиши тўхтаган зона диаметрига кўра, унинг маълум антибиотикларга бўлаган сезгирлиги белгиланади. Агар ўсишни тўхтатиш зонасининг диаметри 10 мм бўлса, кулътура кам сезгир, 10мм дан кўп бўлса-юқори даражада сезгир хисобланади. Дисклар бир антибиотикнинг ҳар хил концентратсияси билан шимдирилган бўлса, у ҳолда текширилаётган бактерия културасининг, препаратнинг энг кичкина дозасига бўлган сезгирлиги аниқланади.
Стафилококк келтириб чиқарган касалликларнинг микробиологик диагностикаси.
Йирингли инфексияларни кўпинча Miсrococcaceae оиласидаги staph, aureus турига кирувчи стафилококклар, баъзан staph. Epidermidis ва Staph. Saprophyticus қўзғатади. Бактериоскопик текширув. Текшириладиган материалдан бирламчи бактериоскопия учун суртма тайёрлаб, Грам усули билан бўяб, микроскоп остида кўрилади. Препаратларда граммусбат, тўда-тўда бўлиб, узум шингили шаклида жойлашганлиги кўрган пайтда стафилококк инфексиясининг дастлабки диагнозини қўйиш мумкин.Бактериологик текширув. Текшириладиган материал қовузлоқ ёрдамида, якка-якка колониялар олиш учун, косачадаги қонли агарга, тухум сариғли-еузли агарга экилади ва 37˚С да термостатда сақланади. Келгуси куни муҳитда ўсган колониялар текширилади. Қонли агарда гемолиз бўлган ёки бўлмаганлиги аниқланади. Тухум сариғли тузли агарда stsph. аureus тилла рангли, қабариқ, юмалоқ, хирароқ колониялар ҳосил қилади.Лецитиназа активлигига эга бўлган стафилококк колониялари атрофида садаф рангли хиралашган зоналар хосил бўлади.
Стафилококкнинг турини аниқ ҳал қилиш учун 2-3 та колония олиниб, қиялантирилган агарли пробиркаларга экилади ва унинг соф култураси ажратиб олинади кейинги куни уларнинг дифференциал хусусиятларини аниқлаш учун экма экилади. Плазмокоагулаза реаксиясини қўйиш. Икки марта суюилтирилган қон плазмаси 0,4 млдан пробиркаларга қўйилиб уларга битта қовузлоқ қўйиладиган стафилококкларнинг соф културасидан солинади ва 37˚С да термостатга қўйилади. 2,4 ва 27 соатдан сўнг тажриба натижалари аниқланади. Агар плазма коагулаза ферменти ажралиб чиқса, плазма ирийди.