1 8 4
220 M eV
U
ekanligini aniqlash mumkin. Energiyaning saqlanish
qonuniga asosan parchalarning potensial energiyasi ularning kinetik
energiyasiga aylanadi va ular turli tomonlarga katta tezliklar bilan
uchib ketadilar.
3. Bo‘linish natijasida hosil bo‘lgan parchalar
β
-radioaktiv
bo‘lib, o‘zlaridan neytron chiqaradilar. Bu xossani tushunish
uchun quyidagi jadvalga murojaat qilamiz:
o
r
d
a
Y
Z
N
1
3
,
1
5
4
,
1
6
,
1
Bundan shu narsa ko‘rinadiki, bo‘linish parchalari hosil
bo‘layotgan vaqtda, ular
N/Z=1,6 bo‘lgan
uran yadrosining
bo‘linishi natijasida yuzaga kelganliklari uchun, ulardagi neytronlar
soni protonlarga qaraganda haddan tashqari ko‘p bo‘ladi. Bunday
yadrolar esa, bizga ma’lumki,
β
- yemirilishga duchor bo‘ladi.
Parchalar uzoq davom etuvchi radioaktiv zanjir orqali turg‘un
yadrolarga aylanadilar. Masalan,
236
92
U
bo‘linganda ksenon
140
54
Xe
hosil bo‘ladi. Ushbu yadroning turg‘un izotoplarining massa
soni 124 bilan 136 orasida o‘zgaradi. Shu tufayli
140
Xe izotopida
uning turg‘un izotoplariga nisbatan 4 ta ortiqcha elektroni bo‘lganligi
uchun, ular bu yadroni
β
- yemirilishga
olib keladi va quyidagi
radioaktiv yemirilishlar zanjiri yuzaga keladi:
6s
66s
12,8 kun
40 soat
140
140
140
140
140
54
6
55
56
57
58
Xe
Cs
Ba
L a
Ce
(turg‘un yadro)
16
8
O
108
47
Ag
137
56
Ba
238
92
U
117- rasm.
117- rasm.
117- rasm.
117- rasm.
117- rasm.
a
b
d
e
f
Shunday qilib, bo‘linish energiyasining
bir qismi
β
- yemirilish energiyasi shaklida
ham ajralarkan.
Atom yadrosining bo‘linish jarayonini
yadroning suyuqlik tomchi modeli asosida
tushuntirish mumkin. Unga muvofiq, od-diy
holatdagi yadro tinch holatda bo‘lib, shar
yoki unga yaqin shaklga ega bo‘ladi (117-
a
rasm). Ortiqcha neytronni yutib, yadro
uyg‘onadi va deformatsiyalanib cho‘zilganroq
shaklga kela boshlaydi (117-
b rasm).
www.ziyouz.com kutubxonasi
1 8 5
Bunda yadro zichligining kattaligi
tufayli yadroning hajmi
o‘zgarmaydi, sirti va sirt energiyasi esa ortadi. Bu bilan bir vaqtda
uning elektrostatik energiyasi kamayadi. Yadro — zaryadlangan
tomchi neytron yutganda tebranma harakatga keladi: goh cho‘ziladi,
goh siqiladi. Kichik deformatsiyalarda (117-
d rasm) yadro —
tomchidagi sirt taranglik kuchlari deformatsiyaning kritik qiymatiga
yetishiga yo‘l qo‘ymaydi. Ammo bir xil ishorali zaryadlarning
elektrostatik itarishish kuchlari sirt taranglik kuchlariga nisbatan
ortib boradi va yadro deformatsiyasi o‘zining kritik qiymatiga yetadi
(117-
e rasm). Yanada kuchliroq cho‘zilgan yadro ikkita parchaga
bo‘linib ketadi (117-
f rasm). Kulon itarishish kuchlari ta’sirida bu
qismlar yoki parchalar yorug‘lik tezligining 1/30 qismiga teng
tezlik bilan uchib ketadi.
Bo‘linish jarayoni amalga oshishi uchun og‘ir yadroning
uyg‘onishi yetarli bo‘lishi
zarurdir, aks holda yadroning
tebranish amplitudalari kichik bo‘ladi va sirt taranglik kuchlari
yadroning bo‘laklarga bo‘linishiga yo‘l qo‘ymaydi. Og‘ir yadroni
bo‘lak (parcha)larga bo‘lish uchun kerak bo‘ladigan minimal
energiya
aktivatsiya energiyasi
aktivatsiya energiyasi
aktivatsiya energiyasi
aktivatsiya energiyasi
aktivatsiya energiyasi yoki bo‘linish bo‘sag‘asi
bo‘linish bo‘sag‘asi
bo‘linish bo‘sag‘asi
bo‘linish bo‘sag‘asi
bo‘linish bo‘sag‘asi deyiladi.
Og‘ir yadrolarning aktivasiya energiyasi 5,5—6,5 MeV oralig‘ida
bo‘ladi.
Yadroning suyuqlik tomchi modeli
asosida hisoblashlar shuni
ko‘rsatadiki,
Z
2
/
A
> 18 tengsizlik
bo‘linishning energetik qulaylik
bo‘linishning energetik qulaylik
bo‘linishning energetik qulaylik
bo‘linishning energetik qulaylik
bo‘linishning energetik qulaylik
sharti
sharti
sharti
sharti
sharti ekan. Z
2
/
A
kattalik
bo‘linish
parametri
bo‘linish parametri
bo‘linish parametri
bo‘linish parametri
bo‘linish parametri deyiladi. Yuqoridagi
tengsizlik
108
47
Ag
kumush yadrosidan boshlab bajariladi. Ammo
aktivatsiya energiyasining mavjudligi tufayli yuqoridagi shart
bo‘linish parametrining kattaroq qiymatlaridan boshlab bajarilarkan.
Bo‘linish parametrining
Z
2
/
A
≥
49 qiymatlarida esa umuman
yadrolar mavjud bo‘lmaydi, chunki ularning barchasi spontan
bo‘linish jarayoniga duchor bo‘ladilar. Shu tufayli bu tengsizlikni
bo‘linish
parametrining kritik qiymati
bo‘linish parametrining kritik qiymati
bo‘linish parametrining kritik qiymati
bo‘linish parametrining kritik qiymati
bo‘linish parametrining kritik qiymati deyiladi.
Yadro bo‘linishidagi asosiy hodisa bo‘linish jarayonida ikki-
uchta neytron chiqarilishidir. Xuddi shu tufayli yadro ichidagi
energiyadan amalda foydalanish imkoni tug‘iladi. Bu neytronlarni
bo‘linish
neytronlari
bo‘linish neytronlari
bo‘linish neytronlari
bo‘linish neytronlari
bo‘linish neytronlari yoki ikkilamchi neytronlar
ikkilamchi neytronlar
ikkilamchi neytronlar
ikkilamchi neytronlar
ikkilamchi neytronlar deyiladi. Ular
ham bo‘linish energiyasining bir qismini o‘zi bilan olib ketadi.
Odatda, yadro massalari teng bo‘lgan parchalarga bo‘linmaydi.
Mana shu hodisa
bo‘linish
asimmetriyasi
bo‘linish asimmetriyasi
bo‘linish asimmetriyasi
bo‘linish asimmetriyasi
bo‘linish asimmetriyasi deyiladi. Uran
236
92
U
yadrosining bo‘linish jarayoni bilan tanishaylik. Bu yadro uran
www.ziyouz.com kutubxonasi
1 8 6
235
92
U
izotopi o‘ziga neytron yutish tufayli hosil bo‘lib, so‘ngra
yengil (
A
e
,
Z
e
) va og‘ir (
A
0
,
Z
0
) parchalarga bo‘linadi:
0
0
235
236
92
92
U +
U
( ,
)+ ( ,
).
Do'stlaringiz bilan baham: 
