No‘monxo‘jayev A. S. (guruh rahbari); Fattohov M

Q
M
M
M
c



(37.2)
dan topilsa, istalgan yadroning massasini esa
2
(
)
(
)
/
p
n
p
n
M
Zm
A Z m
M
Zm
A Z m
A c



 



 
(37.3)
ifoda asosida topiladi. Uni (37.2) formulaga qo‘yamiz va bunda (37.1)
ni ham hisobga olsak,


1 1
2 2
Q
A
A
A
A
 
 
  
  
(37.4)
kelib chiqadi, bu yerda
1 1
2 2
A
A
A



 
— parchalarning o‘rtacha
solishtirma bog‘lanish energiyasi.
Og‘ir yadrolarning bo‘linishi mumkinligini 
)
A
  
bog‘-
lanish (98- rasmga qarang) yordamida ham tushuntirish mumkin.
Davriy jadvalda oxirgi o‘rinlarni egallagan atomlar (
200
A

)
yadrolarining solishtirma bog‘lanish energiyasi jadvalning o‘rtasida
joylashgan atomlar (
100
A

) yadrolarining solishtirma bog‘lanish
A
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1 8 3
energiyasidan taxminan 1 MeV kam, ya’ni 
1M eV.
   
Shu-
ning uchun og‘ir yadrolarning davriy jadvalning o‘rta qismi ele-
mentlari yadrolariga bo‘linishi „Energetik jihatdan qulay“ bo‘ladi.
Sistema bo‘lingandan so‘ng ichki energiyasi minimal bo‘lgan holatga
o‘tadi. Chunki yadroning bog‘lanish energiyasi qanchalik katta
bo‘lsa, yadroning hosil bo‘lishida shunchalik katta energiya ajralib
chiqishi va demak, yangidan hosil bo‘lgan sistemaning ichki
energiyasi shunchalik kam bo‘lishi kerak. 
200,
A

1M eV
   
deb hisoblab, (37.4) da


200 M eV
Q
A

   
ekanligini topish oson. Demak, yadro bo‘linishida har bir nuklonga
to‘g‘ri keladigan bog‘lanish energiyasi 1 MeV ga ortar va ajralib
chiqadigan umumiy enregiya nihoyatda katta, ya’ni 200 MeV
tartibda bo‘lar ekan. Uran 
238
U yadrosining bo‘linishida ajralib
chiqadigan energiyani bevosita o‘lchash natijalari biz keltirgan
mulohazalarning to‘g‘ri ekanligini tasdiqladi. 
238
92
U da
238,
A

0,8 M eV
   
bo‘lganligi uchun bu energiya (37.4) formulaga
asosan 
200M eV

qiymatni beradi.
Demak, og‘ir yadroning tinchlikdagi massasi bo‘linish tufayli
hosil bo‘ladigan parchalarning tinchlikdagi massalari yig‘indisidan
katta bo‘lsa, tinchlikdagi massaning kamayishiga ekvivalent bo‘lgan
energiya ajralishi ro‘y beradi. Bunda to‘liq massa o‘zgarishsiz
saqlanadi, chunki katta tezlik bilan harakatlanayotgan parchalarning
massalari ularning tinchlikdagi massalaridan katta. Bu esa og‘ir
yadrolarning bo‘linishiga olib keladi.
2. Bo‘linish paytida ajralib chiqqan energiyaning katta yoki
asosiy qismi parchalarning kinetik energiyalari bo‘ladi. Bir-biridan
yadro kuchlarining ta’sir radiusidan anchagina katta bo‘lgan 
r da
turgan parchalarning o‘zaro ta’sir potensial energiyasini
2
1 2
0
4
=
Z Z e
r
U

(37.5)
deb yozish mumkin, bunda 
Z
1
e va Z
2
e — parchalarning elektr
zaryadlari. Bo‘linish tamom bo‘lgan vaqtda 
1
2
=
2 ,