No‘monxo‘jayev A. S. (guruh rahbari); Fattohov M

E
m c


bo‘lsa, u holda 
γ
-
kvantning elektromagnit maydoni o‘zi o‘tayotgan muhit elektron
yoki yadrolari elektr zaryadi bilan o‘zaro ta’sirlashishi tufayli
elektron-pozitron juftini yuzaga keltiradi (113- rasm). Bunda 
γ
-kvant
yo‘qoladi, uning energiyasi elektron va pozitronning to‘la
energiyalariga aylanadi, shuningdek, uning bir qismi qaysi
zarraning maydonida 
e
–
e
+
- juftlik yuzaga kelgan bo‘lsa, ana shu
zarraga beriladi:
2
2
0
0
0
,
e
e
e
e
E
m
c
m c
E
E
E










(35.6)
bu yerda 
m
0
e–
c
2
— elektronning,
m
0
e+
c
2
— pozitronning tinchlikdagi
113- rasm.
113- rasm.
113- rasm.
113- rasm.
113- rasm.
Ze
e
+
e
–

energiyalari. 
E
e–
— elektronning, 
E
e+
—
pozitronning kinetik energiyalari; 
E
0
—
zarraga berilgan energiya.
e
–
e
+
-juftlik vakuumda yuzaga kel-
maydi, balki biror-bir muhitda yuzaga
keladi. Agar
2
0
2
1, 02M eV
E
m c



bo‘lsa, 
e
–
e
+
-juftlik yadroning kulon
maydonida yuzaga keladi va bunda yadro
oladigan 
E
0
energiya juda ham kichik
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1 7 4
bo‘ladi (114- rasm). Hosil bo‘lgan elektron va poziton 
γ
-kvantning
yo‘nalishida 
2
0
m c
E

 
burchak ostida uchib chiqadi. Agar
2
0
4
2, 04M eV
m c
E



bo‘lsa, e
–
e
+
-juftlik eletkronning kulon maydonida yuzaga keladi va
ushbu elektron oladigan energiya etarli katta bo‘ladi va 
γ
-kvant
yo‘nalishida 
e
–
e
+
-juftlik bilan birgalikda uchib chiqadi (115- rasm).
Bu hodisa 
uchtalik
uchtalik
uchtalik
uchtalik
uchtalik deyiladi. Elektron va pozitron hosil bo‘lish
ehtimoli 
Z
2
ga to‘g‘ri proporsional bo‘ladi.
E

ortishi bilan bu
ehtimollik tez ortadi, so‘ngra uning ortish tezligi asta-sekin kamayadi
va 
E
α
ning ma’lum bir qiymatidan boshlab esa o‘zgarmasdan qoladi.
Hosil bo‘lgan elektron va pozitron o‘zini o‘rab turgan modda bilan
ta’sirlashadi. Elektron va pozitronlar modda orqali o‘tgan vaqtda
modda atomlarini ionlash va uyg‘otish jarayonlari, shuningdek
tormozlovchi nurlanish yuzaga keladi.
Bundan tashqari, elektron va pozitron uchun shunday o‘ziga
xos jarayon mavjudki, unda ular bir-biri bilan ta’sirlashib, harakat-
dagi massaga ega bo‘lgan ikki 
γ
- kvantni hosil qiladi (116- rasm).
2
e
e



 
114- rasm.
114- rasm.
114- rasm.
114- rasm.
114- rasm.
115- rasm.
115- rasm.
115- rasm.
115- rasm.
115- rasm.
e
+
20
e
+
e
–
e
–
e
–
Elektron va pozitronning elektr zaryad-
lari yo‘qoladigan, neytrallashadigan bu
jarayon 
anniglatsiya
anniglatsiya
anniglatsiya
anniglatsiya
anniglatsiya deyiladi. „Anniglyatsiya“
so‘zi yo‘qolish, yo‘q narsaga aylanish degan
ma’noni anglatadi. Anniglayatsiya materiya bir
turdan, ya’ni zarra shaklidan boshqa turga,
ya’ni harakatdagi massaga ega bo‘lgan nur-
lanish shakliga aylanadi. 1934- yilda J.Òibo
tomonidan o‘tkazilgan tajribalardan annig-
116- rasm.
116- rasm.
116- rasm.
116- rasm.
116- rasm.
e
–
e
+
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1 7 5
lyatsiya vaqtida yuzaga kelgan 
γ
- kvantlarning energiyasi taxminan
1,02 MeV, har biriniki esa 0,511 MeVni tashkil qilishi ma’lum
bo‘ldi. Bu energiya elektron va pozitronning tinchlikdagi energiyalari
yig‘indisiga teng bo‘larkan. Bu esa massa bilan energiyaning bir-
biriga proporsionallik qonuni isbotining yaqqol dalilidir.
Hamma jarayonlardagi kabi anniglyatsiyada ham massa,
energiya, impuls va impuls momentining saqlanish qonunlari baja-
riladi. Hosil bo‘lgan 
γ
- kvantlarning 
1
2
2