No‘monxo‘jayev A. S. (guruh rahbari); Fattohov M

KP
h
NL
h
h
h
h
AP
AO
d A L
AO
f
C P
C O
R C L
C O
R

















(6.1)
dan
tg
.
KP
h
AP
d
AKP


   
1
,
1
dan
tg
NL
h
A L
f
A NL


   
2
2
2
dan
tg
,
2
h
R
NL
C L
C NL

   

1
1
1
1
dan
,
KP
h
C L
R
С
KP
tg

   

bu yerda 
h
1
— nurning linzaga tushish nuqtasi (
K)ning optik o‘qdan
balandligi, 
h
2
— nurning linzadan chiqish nuqtasi (
N) ning optik
o‘qdan balandligi, 
d va f mos ravishda, yorug‘lik manbayi (A) va
uning tasviri (
A
1
) dan linzaning optik markazigacha bo‘lgan
masofalar. Uchburchakning tashqi burchagi o‘ziga qo‘shni
bo‘lmagan ikki ichki burchaklarning yig‘indisiga teng ekanligiga
asoslanib, 
AHA
1
va 
C
1
MC
2
uchburchaklardan:
1
2
va
    
    
(6.2)
deb yozish mumkin. Biroq prizma uchun 
(
1)
n
 
 
formula
o‘rinli edi, bu yerda 
n — linzaning sindirish ko‘rsatkichi. Shuning
uchun (6.1) va (6.2) formulalarga asoslanib quyidagi formulaga
ega bo‘lamiz:
1
2
1
1
1
(
1)(1
1
)
F
d
f
n
R
R





(6.3)
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

3 2
bu formuladan 
n — linza tayyorlangan moddaning sindirish
ko‘rsatkichi,
R
1
va 
R
2
— linza sirtlarining egrilik radiuslari. Qavariq
sirtlarning radiuslari musbat, botiq sirtlarning radiuslari manfiy
deb qabul qilinadi.
Bu (6.3) munosabat 
linza formulasi
linza formulasi
linza formulasi
linza formulasi
linza formulasi deb ataladi.
Agar yig‘uvchi linza orqali uning bosh optik o‘qiga parallel
yo‘nalgan nurlar o‘tkazsak, bu nurlar optik o‘q ustida yotgan bir
nuqtada kesishishini ko‘ramiz (30- rasm). Ana shu yig‘uvchi nuqta
linzaning bosh fokusi
linzaning bosh fokusi
linzaning bosh fokusi
linzaning bosh fokusi
linzaning bosh fokusi deyiladi. Sochuvchi linzadan o‘tgan
nurlarning teskari tomonga davomi optik o‘qda yotgan bir nuqtada
uchrashadi (31- rasm). Ana shu nuqta linzaning 
mavhum fokusi
mavhum fokusi
mavhum fokusi
mavhum fokusi
mavhum fokusi
deyiladi.
Linzalar ikkita fokusga ega bo‘lib, bir jinsli muhitda bu fokuslar
linzaning ikki tomonida, uning markazidan bir xil masofada yotadi.
Optik markazdan fokusgacha bo‘lgan masofa 
F linzaning fokus
fokus
fokus
fokus
fokus
masofasi
masofasi
masofasi
masofasi
masofasi deyiladi. Ana shu fokus orqali optik o‘qqa perpendikular
o‘tgan tekislik linzaning 
fokal tekisligi
fokal tekisligi
fokal tekisligi
fokal tekisligi
fokal tekisligi deyiladi. Fokus masofaga
teskari kattalik 
D linzaning optik kuchi
linzaning optik kuchi
linzaning optik kuchi
linzaning optik kuchi
linzaning optik kuchi deyiladi:
1
.
F
D

(6.4)
Optik kuchining SIdagi birligi 
dioptriya
dioptriya
dioptriya
dioptriya
dioptriya deyilib, u fokus
masofasi 1 m bo‘lgan linzaning optik kuchidir:
1
m
1dptr
.

F
F
30- rasm.
30- rasm.
30- rasm.
30- rasm.
30- rasm.
31- rasm.
31- rasm.
31- rasm.
31- rasm.
31- rasm.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

3 3
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
Qo‘shimcha adabiyotlar
[5] — 352 — 56- betlar,
[8] — 405 — 10- betlar.
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
Nazorat uchun savollar
1. Linza deb nimaga aytiladi?
2. Linzaning qanday turlari bor?
3. Linzaning bosh optik o‘qi deb nimaga aytiladi?
4. (6.3) ifodani tushuntiring.
5. Linzaning fokusi nima?
6. Linzaning optik kuchi nima?
7- ma’ruza
7- ma’ruza
7- ma’ruza
7- ma’ruza
7- ma’ruza
Yupqa linza formulasi. Linzaning kattalashtirishi.
Yupqa linza formulasi. Linzaning kattalashtirishi.
Yupqa linza formulasi. Linzaning kattalashtirishi.
Yupqa linza formulasi. Linzaning kattalashtirishi.
Yupqa linza formulasi. Linzaning kattalashtirishi.
Linzalarda tasvir yasash
Linzalarda tasvir yasash
Linzalarda tasvir yasash
Linzalarda tasvir yasash
Linzalarda tasvir yasash
Linza formulasi uchta kattalik — buyumdan linzagacha bo‘lgan
d masofa, linzadan tasvirgacha bo‘lgan f masofa va linzaning F
bosh fokus masofasi o‘rtasidagi bog‘lanishni ifodalaydi. Linza
32- rasm.
32- rasm.
32- rasm.
32- rasm.
32- rasm.
A
M
S
N
m
1
Yig‘uvchi linzalarda optik
kuchi musbat, sochuvchi
linzalarda esa manfiy bo‘ladi.
Linzaga qo‘shimcha optik
o‘qqa parallel tushgan nurlar
linzada singandan so‘ng fokal
tekislikda yotgan 
N nuqtada
kesishadi. Bu nuqta 
AN mar-
kaziy nurning fokal tekislik
bilan kesishgan nuqtasida
bo‘ladi (32- rasm).
33- rasm.
33- rasm.
33- rasm.
33- rasm.
33- rasm.
A
h
B
F
d
f
H
F
O
C
B
1
A
1
2F
formulasini 33- rasmda tasvir-
langan buyumning tasviri
asosida osongina chiqarish
mumkin.
Rasmdagi 
ABO va
A
1
B
1
O, COF va FA
1
B
1
uchburchaklar o‘xshash
bo‘lganligi uchun quyidagi
ifodalar o‘rinli bo‘ladi:
3 — Fizika, 3- qism
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

3 4
1
1
1
1
1
1
,
.
AB
BO
OB
A B
CO
OF
A B
FB


AB = CO ekanligini hisobga olgan holda
1
1
1
1
1
,
AB
OF
BO
OF
=
A B
FB
OB
FB

deb yozish mumkin 
BO = d, OB
1
=
f, OF = F, FB
1
=
f
−
F
bo‘lganligi uchun quyidagi formulani hosil qilamiz:
.