No‘monxo‘jayev A. S. (guruh rahbari); Fattohov M

n
n
n
2
21
1
.

(5.2)
Demak, 
ikkinchi muhitning birinchi muhitga nisbatan nisbiy
sindirish ko‘rsatkichi ikkinchi muhit absolut sindirish
ko‘rsatkichnning birinchi muhit absolut sindirish ko‘rsatkichiga
nisbatiga teng ekan.
Absolut sindirish ko‘rsatkichi muhitning muhim optik
xarakteristikasidir: u yorug‘likning vakuumda tarqalish tezligi 
c
ning muhitda tarqalish tezligi 
v dan necha marta katta ekanligini
ko‘rsatadi:
.
c
n


20- rasm.
20- rasm.
20- rasm.
20- rasm.
20- rasm.
A
D
C
B
o‘tkazilgan perpendikular (normal)
bilan biror 
a burchak hosil qiladi, bu
burchak 
tushish burchagi 
tushish burchagi 
tushish burchagi 
tushish burchagi 
tushish burchagi deb ataladi.
Ikkinchi muhitga o‘tgan nur 
singan
singan
singan
singan
singan
nur 
nur 
nur 
nur 
nur deyiladi. Singan nurning o‘sha
perpendikular (normal) bilan hosil
qilgan
β 
burchagi 
sinish burchagi 
sinish burchagi 
sinish burchagi 
sinish burchagi 
sinish burchagi deb
ataladi (20- rasm).
Ikki muhit chegarasida yorug‘-
likning sinishi quyidagi qonunga bo‘y-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

2 5
Bu munosabatdan foydalanib, yorug‘likning sinish qonunini
quyidagicha yozish mumkin:
2
2
1
21
1
1
2
sin
/
sin
/
n
c
n
c
n










. (5.3)
Demak, ikki muhit sindirish ko‘rsatkichlarining nisbati
yorug‘likning shu muhitlarda tarqalish tezliklarining nisbatiga
teskari ekan.
Absolut sindirish ko‘rsatkichi kichik bo‘lgan muhitni 
optik
zichligi kichik, sindirish ko‘rsatkichi katta bo‘lganini esa optik
zichligi katta muhit deyiladi.
(5.3) formulaga asoslanib quyidagi munosabatni yozamiz.
n
1 
· sin
α
= n
2
· sin
β
(5.4)
Agar yorug‘lik nuri optik zichligi kattaroq muhitdan optik
zichligi kichikroq muhitga o‘tsa (
n
1
> 
n
2
), u holda (5.4) muno-
sabatdan ko‘rinadiki, tushish burchagi 
α
sinish burchagi 
β
dan
kichik bo‘lar ekan. Òushish burchaklari kattalashgan sari sinish
burchaklari ham kattalashadi (21- rasm) va biror 
α
0
tushish
burchagida sinish burchagi 90° ga teng bo‘ladi. Òushgan nur
energiyasi qaytgan va singan nurlar orasida taqsimlanadi. Òushish
burchagi kattalashgan sari, qaytgan nur intensivligi ortadi, singan
nurning intensivligi esa kamayib borib, 
α
0
tushish burchagida
nolga aylanadi.
α
0
burchakka yorug‘lik tushishining 
limit burchagi
limit burchagi
limit burchagi
limit burchagi
limit burchagi
deyiladi. Òushish burchagi 
α
0 
va undan katta bo‘lgan hollarda nur
ikkinchi muhitga o‘tmay, ikkala muhitning ajralish chegarasidan
birinchi muhitga to‘la qaytadi. Bunday hodisa yorug‘likning 
to‘la
to‘la
to‘la
to‘la
to‘la
ichki qaytishi
ichki qaytishi
ichki qaytishi
ichki qaytishi
ichki qaytishi deyiladi. Shuning uchun 
α
0 
burchak 
to‘la ichki
to‘la ichki
to‘la ichki
to‘la ichki
to‘la ichki
qaytishning chegaraviy 
qaytishning chegaraviy 
qaytishning chegaraviy 
qaytishning chegaraviy 
qaytishning chegaraviy yoki limit burchagi
limit burchagi
limit burchagi
limit burchagi
limit burchagi deb ham ataladi.
Shunday qilib, to‘la ichki qaytish nurning optik zichligi kattaroq
muhitdan optik zichligi kichikroq muhitga o‘tishida (masalan, suv
21- rasm.
21- rasm.
21- rasm.
21- rasm.
21- rasm.
β
1
n
2
n
1
S
1
4
3
2
1
α
1
α
1
β
1
1
2
α
3
β
3
= 90
°
3
α
3
>
α
0
2
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

2 6
— havo, shisha — havo chegarasida) va shu bilan birga, tushish
burchagi limit burchagiga teng va undan katta bo‘lgan hollarda sodir
bo‘ladi.
Òushishning chegaraviy yoki limit burchagi yorug‘likning
sinish qonunidan quyidagicha aniqlanadi:
0
2
1
sin
.
sin 90