No‘monxo‘jayev A. S. (guruh rahbari); Fattohov M

F
S
R



(2.6)
bu yerda 
Δ
S — manbaning yorug‘lik sochayotgan yuzi.
Yorug‘lik manbalari katta o‘lchamli bo‘lganda ko‘z manba sirti
alohida qismlarining ma’lum yo‘nalishdagi nurlanish kuchini
ajratadi.
Manba sirtining yuza birligidan ma’lum yo‘nalishda yuzaga nor-
mal ravishda chiqayotgan yorug‘lik kuchiga son jihatdan teng bo‘lgan
kattalik 
ravshanlik
ravshanlik
ravshanlik
ravshanlik
ravshanlik deyiladi:
.
I
S
B


(2.7)
Agar yorug‘lik ixtiyoriy yo‘nalishda chiqayotgan bo‘lsa,
ravshanlik quyidagicha ifodalanadi:
Scos
,
I
B



(2.8)
bu yerda 
ϕ
— nurlanayotgan sirtga o‘tkazilgan normal bilan kuzatish
yo‘nalishi orasidagi burchak.
Endi yuqorida ko‘rib o‘tilgan fotometrik kattaliklarning o‘lchov
birliklari bilan tanishib chiqaylik. Xalqaro birliklar sistemasi (SI)
da fotometrik kattaliklarning asosiy birligi qilib yorug‘lik kuchi birligi
kandela
kandela
kandela
kandela
kandela (lotincha sham) — kd
kd
kd
kd
kd qabul qilingan. Kandela temperaturasi
platinaning normal bosimdagi qotish temperaturasi (1769 °C) ga
teng bo‘lgan to‘la nurlagich kesimining 1/600000 m
2
yuzidan bu
kesimga perpendikular yo‘nalishda chiqargan yorug‘lik kuchidir.
Yorug‘lik oqimining birligi qilib 
lumen (l
lumen (l
lumen (l
lumen (l
lumen (lm
m
m
m
m
))))) qabul qilingan.
(2.4) formulaga binoan 1 lm = 1 kd•1 sr, ya’ni yorug‘lik kuchi 1
kandela bo‘lgan nuqtaviy manbaning bir steradian fazoviy burchak
ichida chiqargan yorug‘lik oqimi bir 
lumen
lumen
lumen
lumen
lumen deyiladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1 4
Agar nuqtaviy manba yorug‘likni hamma yo‘nalishlar bo‘yicha
tekis tarqatayotgan bo‘lsa, uning to‘liq yorug‘lik oqimi
Ô
0
= 4
π
I (2.9)
ga teng bo‘ladi. Yoritilganlik birligi qilib 
luks (
luks (
luks (
luks (
luks (lk
lk
lk
lk
lk
))))) qabul qilingan.
(2.5) formulaga asosan, 1 m
2
sirtga 1 lumen yorug‘lik oqimi nor-
mal tushib, tekis taqsimlanganda hosil bo‘lgan yoritilganlik 1 luks
deb ataladi.
Yorqinlik ham yoritilganlik o‘lchanadigan birliklarda, ya’ni
lukslarda o‘lchanadi.
Ravshanlik birligi qilib 
nit
nit
nit
nit
nit (nt) qabul qilingan. (2.7) formulaga
asosan u quyidagiga teng:
1 nit = 1 kd/1m
2
.
Buyumlarning yoritilganligi manbaning yorug‘lik kuchiga va
manbadan yoritilayotgan sirtgacha bo‘lgan masofaga bog‘liq holda
o‘zgarar ekan. Yoritilayotgan 
r radiusli shar bo‘lib, uning mar-
kazida yorug‘lik kuchi 
I bo‘lgan nuqtaviy manba turgan bo‘lsin. Bu
holda nurlar yoritilayotgan sirtning har qanday elementiga per-
pendikular bo‘ladi (7- rasm). Yorug‘lik kuchi 
I bo‘lgan manbaning
barcha yo‘nalishlar bo‘ylab sochayotgan to‘liq yorug‘lik oqimi 
Ô
0
= 4
π
I bo‘ladi. Butun shar sirtining yuzi S = 4
π
r 
2
, bu sirtning
yoritilganligi quyidagicha bo‘ladi:
0
0
2
2
4
4
.
I
I
S
r
r
E






(2.10)
Bu bog‘lanish yoritilganlikning birinchi qonunini ifodalaydi.
Nuqtaviy yorug‘lik manbayidan chiqayotgan nurlar sirtga
perpendikular tushganda sirtning yoritilganligi manbaning yorug‘lik
kuchiga to‘g‘ri proporsional va undan yoritilayotgan sirtgacha bo‘lgan
masofa kvadratiga teskari proporsionaldir.
7- rasm.
7- rasm.
7- rasm.
7- rasm.
7- rasm.
Yoritilganlik yuqorida ko‘rsatilgan omillardan
tashqari, nurning yorituvchi sirtga qanday bur-
chak ostida tushishiga ham bog‘liqdir. Bu bog‘liq-
likni aniqlaylik. Perpendikular nurlarning 
Ô
0
oqimi yuzi 
S va uzunligi AB bo‘lgan to‘g‘ri to‘rt-
burchak sirtiga tushayotgan bo‘lsin (8- rasm). Bu
holda sirtning yoritilganligi 
E
0
= 
Ô
0
/
S ga teng.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1 5
larning ikkinchisini birinchisiga bo‘lsak, 
0
0